چکیده:
متن حاضر ویراسته سخنرانی آقای دکتر مسعود درخشان، استاد و محقق دانشگاه لندن است که در تاریخ 4/11/1379 در پژوهشکده حوزه و دانشگاه ایراد کرده است. مطالب متن حاضر به دو بخش کلی تقسیم میشود: در بخش اول ضمن بررسی بازار جهانی نفت، به وجود سه عدم تعادل ساختاری اشاره میشود: نخست، عدم تناسب توزیع جغرافیایی ذخایر و مصرف نفت در جهان؛ دوم، نوسانی شدن شدید قیمت نفت؛ سوم، وجود ریسک بالا در الگوی سرمایهگذاری. هریک از این عدم تعادلها بهدنبال هم پیش میآیند. سخنران از این مطالب استنتاج میکند که بازار جهانی نفت در حالت عدم تعادل ساختاری است که عمدتا به زیان خود شرکتهای بزرگ نفتی است. به باور وی تنها راهحل این مشکل آن است که اوپک به عنوان قویترین ابزار، ظهور بحران در بازار جهانی را به نفع شرکتهای بزرگ بینالمللی نفتی به تعویق اندازد. در بخش دوم، ایشان با استدلال و ارائه شواهد و مدارک بهدنبال اثبات تئوری فوق است. وی در پاسخ به این پرسش که «آیا غرب میتواند بهراحتی اوپک را در اختیار بگیرد؟» به شکلگیری نهادهای سیاستگذاری در بازار جهانی نفت میپردازد و در این بحث، امکانات دولتهای غربی و شرکتهای بینالمللی نفتی را در مقابل سازمان اوپک مقایسه و پاسخ مثبتی برای سؤال فوق جستجو میکند.
خلاصه ماشینی:
"اما چه تضمینی وجود دارد که بحرانهایی که در خلیجفارس اتفاق میافتد بیش از 90 روز طول نکشد؟ لذا این کشورها از طرفی دنبال تولید نفت از هرجا که امکان دارد هستند، از طرفی هم سعی در افزایش ذخایر استراتژیک دارند و در عین حال میکوشند با نفوذ سیاسی در منطقه خلیج فارس از بحرانهای شدید که امنیت عرضه را به خطر میاندازد پیشگیری کنند.
از مباحث فوق نتیجه گرفتیم که بازار جهانی نفت در یک عدم تعادل ساختاری است که عمدتا به زیان خود شرکتهای بزرگ نفتی است؛ چون قبل از هر چیز سرمایهگذاریشان به خطر میافتد اما چاره چیست و این مسئله را چگونه میتوان حل کرد؟ این مسئلهای است که سالهاست نظر کارشناسان و متخصصین اقتصاد سیاسی نفت در غرب را به خود جلب کرده است.
در این شرایط کشورهای اصلی تولید کننده در اوپک، یعنی عربستان، ایران، عراق، کویت، امارات (در خلیج فارس) و ونزوئلا جهت تامین درآمد ارزی، تولید را افزایش دادند که سبب کاهش بیشتر قیمت شد، یعنی کشورهای عضو اوپک از سهمیه خود فراتر رفتند و بازار آشفتهتر شد تا اینکه قیمت به حدود 10 دلار رسید و حتی برخی کشورها نفت را بشکهای 8 دلار و یا کمتر فروختند.
حال اگر فرض کنیم قیمت نفت افزایش یابد و اوپک وجود نداشته باشد باز هم توجه سرمایهگذاران معطوف به خلیج فارس خواهد شد؛ زیرا هزینه تولید در خلیج فارس کم است و لذا سود بیشتری عاید شرکتهای بزرگ نفتی خواهد شد اما در عین حال امنیت عرضه را به خطر میاندازد."