چکیده:
طیف کثیری از مفسران و متکلمان در مسئله اعجاز قرآن، تنها اعجاز بیانی، بلاغت و فصاحت قرآن را پررنگ کرده و در این باره کتابها نوشته و رسالهها تألیف کردهاند. این تکرار و تأکید بر این مطالب موجب شده که ظاهر الفاظ اهمیت بیشتری پیدا کرده و این تلقی به وجود آید که فضیلت و برتری قرآن از سایر کتابها در فصاحت و بلاغت و به طور کلی در نظم الفاظ آن است.در این نوشتار با ارائه گزارشی، تاریخچه این دیدگاه بیان شده و سپس با بیان نکاتی سعی کردهایم از طرفی این دیدگاه که اصلیترین و یا تنهاترین وجه اعجاز قرآن را اعجاز بیانی میداند، نقد کرده و از طرف دیگر با ارائه معیارهایی بیان کنیم که اعجاز قرآن ذاتا ناظر به محتوای بینظیر آن است و فصاحت و بلاغت، امی بودن آورنده آن و سایر وجوه دیگر مایه تأکید این اعجاز میباشد. قائلان به قول اعجاز بیانی از این نکته غفلت کردهاند که خدای متعال و همچنین ائمه اطهار(ع) به هنگام توصیف قرآن، از فصاحت و بلاغت آن نمیگویند، بلکه آن چیزی که دخیل در تحدیش میدانند، این است که قرآن نور، رحمت، هدایت، حکمت، موعظت، برهان و تبیان هر چیز است و هیچ اختلافی در آن نیست و مسئله بلاغت را به طور صریح ذکر نفرموده است.البته قرآن کریم از حیث فصاحت و بلاغت خارق العاده است و بشر از این حیث نیز نمیتواند با قرآن برابری کند، اما فصاحت و بلاغت، مربوط به ظاهر الفاظ و قالب معانی و معارف بلندی است که این کتاب آسمانی بدان موصوف است. این مطلب این ضرورت را میطلبد که در خصوص جنبههای معنوی قرآن کریم، پژوهشهای بیشتری صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
"در بحث تأکید بر اعجاز بیانی به عنوان بارزترین و اصلیترین وجه اعجاز قرآن کریم چند نکته مطرح است: قول اعجاز بیانی قرآن چقدر از نظر خود آیات قرآنی و اقوال ائمه اطهار (ع) مورد تأیید است؟ همچنین سؤال این است که برای مخاطب امروزی قرآن - که علاوه بر داشتن حجاب زبان، فاصله زمانی زیاد از زمان نزول دارد، همچنین فرهنگش با مخاطبان اولیه قرآن از جهات مختلف و زیادی متفاوت است و همچنین در عصری زندگی میکند که علوم، چه انسانی یا علوم دیگر، به شدت و چندین برابر عصر نزول رشد کرده است - آیا قول اعجاز بیانی قانع کننده است؟ این سؤال را مطرح است که بالاخره در جامعه کنونی قرآن چه چیزی دارد که هیچ کس نمیتواند مثل آن را بیاورد؟ به بیان بهتر آیا توانستهایم از مباحث تئوری اعجاز قرآن، خود را رهایی داده و در عمل و در طول زندگی و در تک تک نفسها و چشم برهمزدنهایمان، اعجاز قرآن را برای خود ملموس و برای دیگران محسوس سازیم؟ 1.
آیه 88 سوره اسراء ظهور در این دارد که به تمامی خصوصیات قرآن و صفات کمالی که از نظر لفظ و معنا دارد، تحدی شده، نه تنها به فصاحت و بلاغت لفظ آن، زیرا اگر منظور معجزه بودن لفظ آن بود، دیگر معنا نداشت که همه جن و انس را دخالت دهد، بلکه باید میفرمود: اگر همه عرب جمع شوند نمیتوانند به مثل آن بیاورند (طباطبایی، 1417ق، ج13، ص201)."