چکیده:
نهجالبلاغه، پس از قرآن کریم، مقدسترین متن دینی شیعه و برجستهترین متن ادبی عرب است. از قرآن کریم که بگذریم، هیچ متن مقدسی در فرهنگ اسلامی به اندازه نهجالبلاغه نسخه خطی، شرح و تفصیل و ترجمه ندارد و متون ادب فارسی و عرب پس از قرآن کریم، آن مایه که از نهجالبلاغه اثر پذیرفته، از هیچ متن مقدسی اثر نپذیرفته است. با این حال، برخی کوشیدهاند این کتاب مقدس را مخدوش و متحول جلوه دهند؛ از اینرو گاه اصالت علوی آن را انکار کرده، و گاه در گردآورندهاش تردید رواداشتهاند. مقاله حاضر، که در حمایت از علویت نهجالبلاغه و درستی اسناد گردآوری آن به سیدرضی(ره) نگارش یافته است، با اشارهای کوتاه به پیشینه بحث آغاز میشود؛ آنگاه با تکیه بر متون بازمانده از سیدرضی(ره) و نیز متن نهجالبلاغه، و همچنین اجازات علمی و نسخههای خطی و شروح پرشمار نهجالبلاغه، اثبات میشود که گردآورنده امین این کتاب قطعا سیدرضی(ره) است. سپس با طرح و شرح شماری از دلایل کسانی که دستکم همه نهجالبلاغه را از امام علی(ع) ندانستهاند، شماری از آنها پاسخ داده میشود تا تأیید گردد که سراسر نهجالبلاغه از علی(ع) است.
خلاصه ماشینی:
"فرض دوم نیز نادرست است؛ زیرا اگر در نهجالبلاغه نیک بنگریم، آن را چونان آبی زلال، یکدست و یکنواخت مییابیم و بسان پدیدهای میبینیم که اجزائش ماهیت یگانه دارد و همال قرآن کریم است که آغازش به میانش ماند و میانش چونان فرجامش است و هر سوره و آیه آن، همانند دیگر سورهها و آیههاست؛ بنابراین چنانچه پارهای از نهجالبلاغه از آن علی(ع) باشد و بهرههاییش از دیگران، بنابر ضرورتی زبان شناخت، سازواری میان بخشهای گوناگون این کتاب، چنانکه میشناسیم، نبود.
شاید در نگاه خواننده گرامی این مقال، کند و کاو در چیزی که حقیقت آن چون روز نمایان است بیهوده باشد؛ اما اگر بداند که این انگاره نادرست، حتی تا زمان نخستین چاپ نهجالبلاغه در مصر، دامنگیر آن بوده است؛ بایستی این کار را درمییابد؛ توضیح آنکه در سال 1302 هجری قمری، نهجالبلاغه با شرح شیخ محمد عبده در دو جلد در مصر به چاپ رسید و در صفحه عنوان آن چنین آمد: «کتاب نهجالبلاغه که سیدمرتضی آن را از میان سخنان حضرت امیرالمؤمنین، علی بن ابیطالب ـ کرم الله وجهه ـ برگزیده است»؛ البته این گمان ناراست، یا از ناشر کتاب است و یا از دستاندرکاران چاپ آن؛ چرا که شیخ محمد عبده کوچکترین تردیدی در اینکه گردآورنده کتاب، سیدرضی است روانداشته.
] پاسخ شبهه نخست: بیسند بودن نهجالبلاغه سیدرضی، آنچه را گردآورده، از کتابهای دانشمندان و ادیبان و نیز منابع معتبری گرفته است که در کتاب نهجالبلاغه هم گاه به آنها اشاره کرده است؛ البته او از گردآوری نهجالبلاغه، فراهم کردن منبعی برای برگرفتن هنجارهای شرعی از آن را نخواسته است؛ بلکه هدف پینهادی او از این کار، نشان دادن گوشهای از شگفتیهای بلاغی و شگرفیهای فصاحی سخنان امام(ع) به مردم بوده است و از اینروست که از سندهای کار خود نگفته است، مگر به ضرورت."