چکیده:
در مورد قدمت صنعت شیشه سازی در شام اختلاف نظر وجود دارد. بعضی آن را مربوط به دوره پس از اسلام و با الهام از صنعتگران رومی که برای ساخت بناها در عصر اموی استخدام شده بودند، می دانند، اما گروهی دیگر معتقدند پیشینه این صنعت به قرن ها قبل از ورود اسلام به شام بر می گردد و در عصر اسلامی با حمایت خلفا و امیران این صنعت احیا شد وگسترش یافت و در بناهایی که در عصر اموی ودیگر دولت های اسلامی در شام ساخته شد مورد توجه قرار گرفت. صنعت شیشه سازی در عصر فاطمیان و زنگیان به اوج خود رسید. به طوریکه شهرهای دمشق، حلب، صور و رقه به عنوان مراکز ساخت شیشه مطرح بودند. در این عصر مصنوعات شیشه ای از نظر تنوع تزیینات و میناکاری و نقاشی با طلا بر روی آن رشد بی نظیری کرد. از نظر تنوع محصولات نیز انواع ظروف، گلدان، مجسمه، ظروف ادویه وعطردان و حتی قطعات شطرنج را شامل می شد. در عصر فاطمی شیشه هایی با کیفیت خوب، شفاف، سفید و بدون خط تولید می شد که مورد استقبال طبقه مرفه و تجار قرار گرفت و به عنوان یکی از محصولات مهم شام به نقاط مختلف جهان از شرق اسلامی گرفته تا اروپای غربی صادر می شد.
خلاصه ماشینی:
"بعضی آن را مربوط به دوره پساز اسلام و با الهام از صنعتگران رومی که برای ساخت بناها در عصر اموی استخدام شده بودند،میدانند،اما گروهی دیگر معتقدند پیشینه این صنعت به قرنها قبل از ورود اسلام به شام برمیگردد و درعصر اسلامی با حمایت خلفا و امیران این صعنت احیا شد و گسترش یافت و در بناهایی که در عصراموی و دیگر دولتهای اسلامی در شام ساخته شد مورد توجه قرار گرفت.
از آنجا که در دوره نفوذ بیزانس و بعد از آن در نیمه نخست قرن اول هجری درشامظروف و وسایل شیشهای کمتر به عنوان لوازم زندگی مورد توجه بود و از شیشه بیشتر دربناها استفاده میشد،برای بررسی وضعیت این صنعت درشام لازم است به کاربرد شیشه درمعماری و تزیین بناها توجه کرد.
از آن جایی که بناهایی که در عصر اموی ساخته شدند،مانند جامع اموی دمشق،باموزائیکهایی تزیین شده بود که در ساخت آنها از شیشههای رنگین استفاده میشد(ابنالفقیه،151؛ابن بطوطه،1/308)میتوان نتیجه گرفت که این شیشهها یا از تولیدات محلی وبومی شام بوده و یا از طریق روم وارد شده بود.
با بررسی این گزارشها می توان گفت که ساخت شیشه برای نورگیرها و استفاده ازشیشههای رنگین در موزائیک در شام از اواخر دوره بیزانس رواج داشته و در عصر اموی باحمایت خلفای اموی و توجه آنان به ساختن بناهای مجلل،این صنعت دوباره مورد تووجه قرارگرفته است(القاسمی،164)به طوریکه زیباترین نمونه تزیینات موزائیک کاری و استفاده ازشیشه برای«شمسیات»و«قمریات»(نورگیرها و پنجرهها)در مسجد قبة الصخره و جامع امویدمشق و در کاخهای خربة المفجر و المنیه پدید آمد(علام،32-31).
گفته شده بعضی از اسلوبهای شیشهسازی در عصر طولونی در مصر و شام از جملهشیوههای تزیین تحت تأثیر شیشهسازان عراق قرار گرفت و این صنعت را متحول ساخت(ماهر محمد،159)."