خلاصه ماشینی:
شاهد پیدایش بیشترین احزاب و جمعیّتهای سیاسی بود؛به گونهای که کثرت و تنوّع احزاب این دوره نه پیش و نه حتّی پس از آن دیده نشد(ص 56 کتاب) بجز برخی تکنگاریها که غالبا به صورت مقالات پراکنده بوده و بیشتر جنبهء خاطره داشته و یا در حاشیهء شرح وقایع تاریخی و سیاسی یا در ضمن ذکر نام و احوالات بعضی از رجال و شخصیّتهای سیاسی نگارش یافته است،تاکنون هیچ تدوین و تحلیل جامعی از احزاب سیاسی این دوره -و نیز ادوار بعدی-ارائه نشده است(ص 56 کتاب) اکنون که ضرورت و اهمیّت پرداختن!به این امر از سوی محقّق ارجمند به خوانندگان تفهیم شد،بلافاصله کار ارزشمند پژوهشگر ارائه میشود: بخش اعظم جریانهای سیاسی و حرکتهای حزبی در چهار دورهء تحزّب،و تقریبا درهمهء گروهها و تشکیلات مخفی مسلّحانه در سالهای دیکتاتوری و رکود احزاب،بر پایهء سه جریان فکری عمدهء مطرح در جامعهء ایران یعنی اندیشههای چپ،ناسیونالیستی و اسلامی استوار بوده است(ص 104 مجلّه) این پژوه شگرف و تحقیق بیسابقه،بدون جمله یا حتّی کلمهای اضافی چنین ادامه مییابد: جریان فکری چپ در عصر مشروطه و در پیوند مشروطه خواهان و مبارزان ایرانی با انقلابیّون قفقاز نضج گرفت:جریان ناسیونالیستی به عنوان تبلور آرمانهای ملّی و میهنی برخاسته از تحوّلات داخلی اروپا در قرون اخیر و نشأت گرفته از انقلابها و مبارزات سیاسی و اجتماعی غرب بود که قبل از انقلاب مشروطه و پیش از ظهور اندیشههای چپ در ایران باب شد و محور فعّالیتهای مشروطهطلبان و مصلحان عصر قاجار و ادوار بعدی در تاریخ معاصر ایران قرار گرفت.