چکیده:
محمد بن حنفیه از شخصیتهای علوی است که ابهامات و اشکالاتی در تاریخ زندگی وی به چشم میخورد. از جمله، علت شرکت نکردن او در قیام کربلا و عدم همراهی او با امام حسین(ع).
علما و رجالشناسان شیعه برای روشن ساختن این ابهام و در مقام دفاع از محمد بن حنفیه دلایلی را مطرح کردهاند. به اعتقاد اینان عدم شرکت ابنحنفیه از سر نافرمانی و مخالفت با امام(ع) نبوده و او در عدم همراهی با امام(ع) دلایل موجهی داشته است؛ از جمله:
1. بیماری محمدبن حنفیه در موقع حرکت امام(ع) از مدینه و مکه.
2. مأمور بودن محمدبن حنفیه از جانب امام(ع) برای ماندن در مدینه.
3. مکلف نشدن محمدبن حنفیه از جانب امام حسین(ع) به شرکت در قیام و همراهی با آن حضرت.
دلایل مذکور مورد نقد و بررسی قرار گرفته و از نظر مؤلف گرچه محمدبن حنفیه از طرف امام به شرکت در قیام مکلف نشده، ولی عدم شرکت او در قیام امام شاید تخلف محسوب شده و وی به درجهی «فتح» نایل نشده است.
خلاصه ماشینی:
"سید بن طاووس به روایت از امام صادق(ع) مینویسد:محمد بن حنفیه در شبی که صبح آن امام حسین(ع) میخواست از مکه خارج شود به نزد برادر آمد و او را از رفتن به این سفر نهی کرد و عذر و مکر و پیمانشکنی کوفیان را متذکر شد و گفت: «برادر جان شما میدانید که مردم کوفه با پدر و برادرت مکر کردند و من خوف آن دارم که با تو نیز همان کنند؛ اگر صلاح بدانی در مکه باقی بمان چون تو عزیزترین و ارجمندترین افراد امت هستی.
مامقانی در تنقیح المقال مینویسد:جواب و پاسخ صحیح (در علت عدم همراهی محمد بن حنفیه) این است که بگوییم یارانی که در کنار امام حسین(ع) به فیض شهادت نایل شدند، اینها اشخاصی معین بودند و تعداد آنان هفتاد و دوتن بود که خداوند در تقدیر خود آنان را به شرافت و موهبت مخصوص مفتخر فرمود و این براساس مصالح تکوینی و ارادهی حق بوده است که دیگران به این مرتبه موفق نشدند؛ گرچه ممکن است بعضی از افرادی که به یاری امام نیامدند، خیلی هم عظیمالشأن باشند و از بعضی اصحاب حضرتش، مقام بالاتری داشته باشند؛ البته غیر از مقام شهادتی که آنان بدان نایل شدند و به رتبهای دست یافتند که دیگران به آن نرسیدند (ج2، ص388).
این توجیه تاریخی، بهانهای شرعی و عقلی برای عدم همراهی عدهای در سفر به کربلاست؛ چون برای رجالشناسان و صاحبنظران شیعی، مثل صاحب تنقیح المقال، مشکل بود بپذیرند که محمد بن حنفیه، شیعهی امامی عادل متقی، در مورد همراهی با حرکت خونین امام حسین(ع) محافظهکاری کرده است و در مقام توضیح علت به این دلیل روی آوردهاند."