خلاصه ماشینی:
"(81) استاد بار تولد در مورد مرز اران و آذربایجان چنین نوشته است: «رود ارس که اکنون آذربایجان ایران را از قفقاز جدا میکند،در روزگاران کهن مرز قومی و نژادی قاطعی بود میان سرزمین ایرانی ماد و سرزمین آلبانیا که بنا به نوشتهء ن.
سبب چیست که در ارائه میزان مساحت آذربایجان که از سوی دولت روسیهء تزاری و مراجع علمی و پژوهشی آن کشور شناخته شده بود،با مساحت آذربایجان حقیقی(آذربایجان ایران)اختلافی وجود ندارد؟آیا این خود نشانهء آن نیست که بعدها(چنان که خواهد آمد)دیگران نام «آذربایجان»را به غارت بردهاند و بر سرزمین دیگری در شمال رود ارس نهادهاند؟ بخش سوم چگونه نام آذربایجان بر اران نهاده شد پس از جنگهای ایران و روس در روزگار سلطنت فتحعلیشاه قاجار و قرارداد مشهور ترکمانچای،رود ارس مرز میان ایران و روسیه شناخته شد و سراسر قفقاز که از نتایج جنگهای ایران و روس ناخر سند و به سبب ضعف دولت ایران از پشتیبانی این کشور ناامید شده بودند،به دولت امپراتوری عثمانی که هنوز در آن زمان نیرومند بود، روی آوردند.
ترکی زبانان قفقاز نیز که به علل مذهتی از سیادت امپراتوری روسیه ناخرسند بودند،در جستجوی تکیه گاهی برآمدند و این تکیه گاه را در میان ترکی زبانان آسیای صغیر یافتند پس از شکست ایران و الحاق سراسر قفقاز به امپراتوری روسیه،مردم داغستان در شمال شرق هرگاه اسناد و مدارک وزارت امور خارجهء ایران و روسیهء تزاری و کتابهایی را که تا سال 1918 در روسیه نوشته شده است از نظر بگذرانیم،به روشنی میبینیم که سرزمین اران و شیروان هرگز نام آذربایجان نداشتهاند و گاه به همان نام اران و شیروان و گاه قفقاز خوانده میشدهاند."