چکیده:
سرزمین لرستان کوچک در بخش میانی زاگرس در غرب ایران از نیمه دوم قرن ششم شاهد ظهور حکومتی بومی- محلی از میان قبایل و عشایر لر ساکن در این دیار بود. این منطقه قبل از تأسیس سلسلۀ خورشیدیان (اتابکان لر کوچک) به وسیله نمایندگان حکام عراق عجم وابسته به دولت سلجوقیان و دربار خلافت عباسی اداره میشد. مردم و عشایر لر مالیات خود را به دربار دارالخلافۀ بغداد پرداخت میکردهاند. شکل گیری قدرت محلی اتابکان لر کوچک (آل خورشید) به مرکزیت قلاع گریت، مانگره و شاپورخواست در یکصد سال آخر خلافت عباسیان، نگرانیهایی را برای دربار خلافت عباسی در کنترل یکی از ایالتهای نزدیک به دربار خلافت عباسی در بغداد ایجاد کرد و سبب شکلگیری مناسبات و مجادلات خاصی در دوره نخست فرمانروایی این حکومت بومی با دربار خلفا تا سال 656 ق/ 1258م شد. این روند در نهایت منجر به اتحاد و همراهی دولت آل خورشید با مغولان و مشارکت فعال آنان در مخالفت با امرای دربار خلافت و آخرین خلیفه عباسی، المستعصم بالله و فتح بغداد شد.این مقاله با نقد وبررسی روایتهای موجود درباب چگونگی انتساب اتابکان لر کوچک به عباسیان، شکلگیری قدرت آل خورشید و چرایی رفتار سیاسی آنان با دربار خلافت عباسی و در نهایت نقش سلسلۀ اتابکان لر کوچک در زمان هجوم مغولان به بغداد و زوال خلافت عباسی را مورد بحث قرار داده است.
Lorestan province is located in the middle parts of Zagros Mountain Range in the west of Iran and has been the cradle of local governments among the tribes settled in this region in the second part of 12th century. This region was ruled by the representatives of non _ Arab Iraq leaders appointed by the Saljuqs and the court of Abbasids Caliphate before establishment of Khorshids dynasty. People and Lor tribes paid their taxes to the court of Caliphate in Bagdad. The formation of the local power of junior Lor Atabakan(Al- e - khorshid ) in the center of Ghala Greet ، Monagrh and Shahpoor – khast worried the court of Abbasids Caliphate in controlling one of the provinces located near the court of Abbasids in Bagdad during the last century of Abbasids Caliphate. This provoked the disputes between this government and the court of Abbasids caliphate from the first period of its governance till the year 1277. This unified Al- e- khorshid with Mongolians and this led to an upraise against the Emirs of the court of Abbasids Caliphate specially the last Caliph of Abbasids Caliphate ، Al –Mostasamo bel Allah، and concurring Bagdad. In this article the narrations، the formation of Al- e-Khorshid’s power، the cause of their political behaviors with the court of Abbasids Caliphate، the function of junior Lor Atabakan’s dynasty during Mongolins attacks to Bagdad and the ultimate downfall of Abbasids Caliphate is evaluated.
خلاصه ماشینی:
(مستوفی، 1364: 552؛ اقبال، 1365: 449) درست همزمان با چند سال پایانی خلافت ابوعبدالله محمد مقتفی بالله، شجاعالدین خورشید نامی از قبیله جنگروی با همگرایی قبایل لر و کرد، قدرت سیاسی آل خورشید را در این ولایت پایهگذاری کرد و حکومتی محلی بنا نهاد که حکام آن کم کم به عنوان اتابک شناخته شدند وسلسله ا ی بوجود آوردند که به اتابکان لرستان کوچک یا آل خوشید معروف شدند.
با توجه به برخی ابهامات وتناقضات موجود در گزارشهای مذکور، روایتهای فوق الذکر نیاز به بررسی بیشتری دارند و بایستی به بازسازی روایت اصلی و واقعی این حادثه به شکل زیر پرداخت: مستوفی به عنوان نخستین مأخذ آگاهی ما می نویسد که نور الدین محمد و شجاعالدین خورشید هر دو بوسیله خلافت عباسی احضار و محبوس میشوند اما شجاعالدین خورشید پس از مرگ برادرش در زندان، ضمن مصالحه، با بازگشت از حبس دارالخلافه بغداد و با واگذاری قلعه مانگره به تابعان خلیفه و جلب رضایت دارالخلافه،سی سال دیگر حکومت کرده است.
او نفوذ فراوانی در دربار بغداد داشت (ابن طقطقی، بی تا : 308 ) این امر منجر به نزدیکی بیشتر اتابک عزالدین با سلیمان شاه شد، اما چون اخبار مرگ شرف الدین و فرمانروایی عزالدین گرشاسف به دارالخلافه بغداد رسید، حسام الدین خلیل بار دیگر برای دست یابی به قدرت راهی لرستان شد.