خلاصه ماشینی:
"بههر حال در خلوت و سکوت شعر میسرود الف:شب: {S-«بر صفت شمع سرافکنده باش#روز فرو مرده و شب زنده باش»S}(م-44) {S-«من به چنین شب که چراغی نداشت#بلبل آن روضه که باغی نداشتS}{Sخون جگر با سخن آمیختم#آتش از آب جگر انگیختم»S}(م-47) {S«من سوی دل رفته و جان سوی لب#نیمۀ عمرم شده تا نیمه شب»S}(م-50) {S-«بیا گو شب ببین کان کندنم را#نه کان کندن ببین جان کندنم راS}{Sبه صد گرمی بسوزانم دماغی#به دست آرم به شبها شبچراغی»S}(خ-446) {S-«من از ناخفتن شب مست مانده#چو شمشیر قلم در دست ماندهS}{Sبدین دل کز که ایمن در درآیم#که ایمن گنج را سر بر گشایمS}{Sچه طرز آرم که ارز آرد زبان را#چه برگیرم که درگیرد جهان را»S}(خ-13) {S«چو طوفان اندیشه را هم گرفت#شب آمد در خوابگاهم گرفتS}{Sمن آن شب نشسته سواری به چنگ#سیهتر ز سودای آن شب به رنگS}{Sبه غواصی بحر در ساختن#گه اندوختن،گاهی انداختنS}{Sچو پاسی گذشت از شب دیرباز#دو پاس دگر ماند هر یک درازS}{Sمن از کلۀ شب در این دیر تنگ#همی بافتم حله هفت رنگS}{Sچو زرین سرا پردۀ آفتات#به خرپشتۀ کوه برزد طنابS}{Sمن شب نیاسوده برخاستم#به آسودگی بزمی آراستم»S}(1-13 تا 16) ب-سحر: {S«سحر حلالم سحری قوت شد#نسخ کن نسخۀ هاروت شد»S}(م-45) {S«کای محرم حلقۀ غلامی(31)#جادو سخن جهان،نظامیS}{Sاز چاشنی دم سحرخیز#سحری دگر از سخن بر انگیزS}(ل-25) {S-«با همه نزلهای صبح نزول#هم به استغفر اللهم مشغول»S}(ه-21) {S-«شنیدم که بالای این سبز فروش#خروسی سپید است در زیر عرشS}{Sچو او بر زند طبل خود را دوال#خروسان دیگر بکوبند بالS}{Sهمانا که آن مرغ عرشی منم#که هر بامدادری نوایی زنمS}{Sبر آواز من جمله مرغان شهر#برآرند بانگ اینت گویای دهر»S}(م29) ج-دوش وقت سحر(32): و گاهی هم در اواخر شب نزدیک سحر بیدار میشد،شمعیمیافروخت و به سرودن میپرداخت،چنانکه در«سابقۀ نظمشرفنامه گوید: {S-«شبی چون سحر زیور آراسته#به چندین دعای سحر خواستهS}{Sز مهتاب روشن،جهان تابناک#برون ریخته نافه از ناف خاکS}{Sرقیبان شب گشته سرمست خواب#فرو برده سر صبح صادق به آبS}{Sدر آمد به من خوابی از جوش مغز#در آن خواب دیدم یکی باغ نغزS}{Sبر آورده موذن به او قنوت#که سبحان حی الذی لا یموتS}{Sچو صبح سعادت بر آمد پگاه#شدم زنده چون باد در صبحگاهS}{Sشب افروز شمعی بر افروختم#وز اندیشه چون شمع میسوختمS}{Sدلم با زبان در سخن پروری#چو هاروت و زهرهبه افسونگریS}{Sکه بیشغل چندین نباید نشست#دگرباره طرزی نو آرم به دست»S}(ش-26 تا 28) اما مساله این است که فرد معمولا یا به سحرخیزی و یا بهشب بیداری عادت میکند،حال آن که در نظامی چنان که دیدیدهم مساله شب بیداری و سحرخیزی هر دو مطرح است."