چکیده:
جامعه قومی- فرقه ای عراق، بعد از سقوط بغداد در سال 2003 صحنه رقابت و منازعه گفتمان های متعددی بوده است. با توجه به تاثیرات بارز آیت الله سیستانی بر روند تدوین قانون اساسی و دولت سازی در شرایط جدید آن کشور، دال های گفتمان اسلام سیاسی مردم سالار ایشان و عوامل هژمونیک شدن آن در کشور عراق نه تنها برای محققین غربی بلکه برای مسلمانان، امری سوال انگیز بوده است. علیرغم وجود شباهت های متعدد گفتمان آیت الله سیستانی با گفتمان های صد ساله اخیر حوزه علمیه نجف و قم و از طرف دیگر با گفتمان لیبرال دموکراسی، می توان گفت که این گفتمان، گفتمانی صرفا شیعی نیست بلکه گفتمان توحیدی بدیع و بی سابقه ای است که «اسلام و رضایت عامه» به عنوان دال برتر ، دیگر دال ها را به هم پیوندی چند جانبه زده و تحت تاثیر مغناطیس معنایی خود، معنای خاصی به هر کدام از آنها بخشیده است، و از آنجا که در گفتمان آیت الله سیستانی، توحید معنا بخش کلیه دال ها بوده و لیبرال دموکراسی جایگاهی را برای دین در صحنه تصمیم سازی و تصمیم گیری قائل نمی باشد شکاف عمیقی بین این دو گفتمان ظاهرا شبیه به یکدیگر وجود دارد. این مقاله معتقد است که اگر چه اسلام سیاسی مردم سالار آیت الله سیستانی بالاترین ظرفیت در هژمونیک شدن در بین گفتمان های رقیب در عراق را دارد اما جامعه فعلی این کشور به دلیل ضعف های بنیادین نهادهای مردم سالارانه، آمادگی بهره مندی از ظرفیت های وحدت بخش این گفتمان را نداشته و چه بسا با به حاشیه راندن آن، شکافهای اجتماعی – سیاسی آن کشور را تشدید کند و با قوت گرفتن موضع طرفداران تشکیل مناطق فدرال اهل سنت عرب و شیعه، وحدت ارضی عراق را به خطر افتاده و احتمال تجزیه این کشور را افزایش دهد. مقاله حاضر با بهره گیری از الگوی تجزیه و تحلیل گفتمان لاکلا و موفه، نشانه های گفتمان اسلام سیاسی مردم سالار آیت الله سیستانی در عراق بعد از اشغال را، مورد مطالعه قرار می دهد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکـه بعـد از تـدوین قـانون اساسـی و تشـکیل حکومـت عـراق ، تمایلات مردم سالارانه در عراق رو به ضعف گذاشت و فعالیت های سیاسی آیـت الله سیستانی نیز به طور محسوسی کاهش یافته ، این پرسش مطرح می شود کـه گفتمـان اسلام سیاسی مردم سالار آیت الله سیستانی از چـه دال هـایی شـکل گرفتـه و منحنـی فعالیت وی تحت تأثیر چه عواملی قرار دارد و چه مـوقعیتی را در سـال هـای آینـده خواهد داشت ؟ پاسخی که به این پرسش داده می شود تا ابعاد آن در ضمن مباحث آتی با دقت بیشتری مورد بررسی قرار بگیرد عبارت از این اسـت کـه : «گفتمـان اسـلام سیاسـی مردمسالار آیت الله سیستانی گفتمانی توحیـدی اسـت کـه دال برتـر آن را «اسـلام و رضایت عامه » تشکیل می دهد و در مورد تشـکیل دولـت و اداره امـور تأکیـدی بـر ویژگی های شخصیتی نداشته و وظیفه محور است ؛ ازاین رو با مبانی اعتقادی اکثریـت قریب به اتفاق مردم عراق سازگار است .
مردم نشانه مردم در گفتمـان آیـت الله سیسـتانی ، نشـانه ای اسـت کـه زنجیـره ارزی آن را اکثریت ، تکثرگرایی و جامعه مدنی تشکیل می دهد؛ برنامه ریزی جامعه بـا توجـه بـه تقاضاهای اکثریت انجام می شود ولی این امر به معنی نفـی حقـوق اقلیـت و نادیـده انگاشتن آنها نیست ؛ ضمن اینکه معنای اکثریت در این گفتمان ، اکثریت فرقـه ای یـا قومی نیست بلکه اکثریت تمامی اتباع عراق است که معیار چنین اکثریتی نیـز تعـداد آرای رأی دهندگان است .