چکیده:
ابزارهای تحلیل برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دامنه گسترده ای از مفاهیم و فنون مختلف را در بر می گیرند. این مدل ها و فنون که برای درک و بیان ماهیت پیچیده شهرها و پیش بینی پیامدهای آنها با اهمیت هستند، می توانند ما را به درک هرچه بهتر سیستم های شهری و پیش بینی رفتار این سیستم ها نزدیک کنند. در این زمینه، مدل هلدرن، یکی از مدل های کمی در تجزیه و تحلیل کاربری اراضی شهری است که برای مشخص نمودن رشد بی قواره و ناموزون شهرها به کار می رود. در این مقاله برآنیم با استفاده از این مدل و تجزیه و تحلیل های آماری، الگوی توسعه ناموزون تبریز را در خلال سال های(85-1335) در گستره فضایی آن مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. نتایج بررسی و تحلیل فرایند توسعه کلانشهر تبریز در نیم قرن اخیر، گویای این واقعیت است که شهر با روند توسعه ناموزون درونی روبه روست. فضاهای باز و بویژه فضاهای سبز، باغ ها و اراضی کشاورزی اطراف آن، بیش از پیش در معرض تداخل با کاربری های دیگر و نهایتا تخریب قرار گرفته و به لحاظ جمعیت پذیری، همواره بر تراکم های انسانی و ساختمانی آن، افزوده می شود، تا جایی که طرح ها و پروژه های شهرسازی پاسخگوی تحولات و پیامدهای حاصله نبوده، نوعی شهرسازی نااندیشیده و ناموزون در حال وقوع است. چنین شکلی از توسعه، الگویی از یک شهر بیمار است که انسجام کالبدی- فضایی خود را از دست داده است.
Regional and urban planning instruments contain an extensive range of concepts and methods. These methods are important for understanding the complex identity of cities and the prediction of their future. Today majority of planners and urban planning authorities believe that the use of these methods can help us to better understand urban systems and predict their behavior. In this regard the Holdren Model is one the quantitative models in the analysis of the urban land use which is applied for specifying the urban sprawl in cities. Therefore، in this paper we attempt to study the urban sprawl of Tabriz on its spatial extent during the years 1335-85(1956-2006) using this model and the statistical analysis. Results of the analysis and study of Tabriz metropolis during the last half of the century indicate that this city has been facing internal urban sprawl. Open spaces and especially the green spaces، the gardens and fields surrounding it، are more interfered with other land uses altogether ending to destruction of the city structures. There is rapid population expansion and rapid construction of building. Thereby، urban planning projects not reflecting ever changing social economical and environmental situations leads to some sort of urban sprawl. Such shape of the extension is a pattern of an ill city that has lost its spatio-physical characteristics.
خلاصه ماشینی:
"تهیه این طرحها عمدتا بر الگوی«شهرماشینی»و اصول و مبانی حاکم بر آن؛یعنی جدایی محل کار و زندگی و تفکیککاربریها متکی بوده است؛لذا به نوعی به گسترش افقی شهرها کمک کرده است(رهنما و عباسزاده،178:41-42) از لحاظ تأثیر طرحهای توسعه شهری بر گسترش فضایی و کالبدی شهرها در طرحمطالعاتی که تحت عنوان«بررسی تطبیقی توسعه پنج کلان شهر ایران»4انجام شده،چنین آمده است:طی سالهای 65-1345،متوسط رشد جمعیت شهرها 4/4 درصد ومتوسط رشد مساحت ناخالص شهرها 6/9 درصد،مساحت خالص شهرها 5/2 درصد ومساحت خالص مسکونی 5/1 درصد بود.
در واقع،طرحهای جامع با پیشبینیرشد انتظارات رفاهی،سرانه کاربریهای زمین شهری را تا حد استانداردهای شهری مدرنو نسبتا کامل بالا بردند و در نتیجه برای تأمین آنها،گسترش بیش از رشد جمعیت رابرای شهرها پیشنهاد دادند(سازمان عمران و بهسازی شهری،1381:95) ج-توسعه و گسترش شبکههای ارتباطی؛پراکنش شهری پدیدهای است بر پایه حملو نقل و ویژگیهای فیزیکی شبکه ارتباطی به میزان قابل توجهی توسعه و پراکنشجمعیت را در فضای شهری تحت تأثیر قرار میدهد.
بعبارتی سرانه شبکه معابر تبریز در طی 38 سال(83-1345)نزدیک به8 برابر شده و در حال حاضر این کاربری 30%از کل مساحت سطوح ساخته شده شهر رابه خود اختصاص میدهد که این رقم از استانداردها و معیارهای متوسط کشوری که 25%فراتر است(شیعه،1381:173) د-نرخ مالکی اتومبیل و ازدیاد وسائط نقلیه موتوری:نرخ مالکیت اتومبیل نیز،یکی دیگر از متغیرهایی است که در تحدید یا پراکنش توسعه شهری نقشی تعیینکنندهایفا میکند.
4-فقدان نگرش جامع در مورد مسأله باغها و اراضی کشاورزی و تکیه بر نگرشهایموزهای و منفعل،موجب کشیده شدن سریع باغها و اراضی کشاورزی به داخل مناطقشهری در قالب طرحهای توسعه شهری شده است که نمود این روند در مورد باغها واراضی کشاورزی پیرامون شهر تبریز به واسطه پروژههای شهرکسازی و آمادهسازیاراضی دهههای اخیر بیش از پیش به چشم میخورد."