خلاصه ماشینی:
"دستیابی او به گنجینۀ نفیس کتابخانه ساسانیان که یزدگرد سوم آخرین پادشاه آوارۀ سلسلۀ ساسانی بسیاری از کتابهای آن را همراه خود از مداین به مرو برده بود،(7) بهرهگیری از معارف اهلبیت در محضر علیبن موسیالرضا(ع)امام هشتم شیعیان-که به اعتراف خود او از میان سیهزار تن از عباسیان مقیم مروا حق و اولای علی(ع)و آل عباس در فضل و پارسایی و دانش برای احراز مقام ولایت و خلافت بود(8) -و سرانجام بازگشت پیروزمندانۀ او به پایمردی و همراهی سیاستمداران و دانشمندان خراسانی به بغداد و انتقال کتابهای علمی به این شهر رونق علمی پایگاه خلافت عباسی را موجب گردید(9) و در دارالخلافهای بر مسند خلافت نشست که تکوین مذهب اجتهادی شیعه و رواج مکتب فکری و کلامی معتزله-که مأمون بدان گرایش داشت(10) -و دیگر طریقتهای دینی و مذهبی و مکتبهای فکری که از پرتو اجتماع پیروان ادیان و مذاهب گوناگون و تشکیل نشستهای نقد و نظر با استفاده از آثار علمی ایرانی، یونانی،سریانی،هندی که همه را در کتابخانۀ بیتالحکمه بغداد گردآورده و برای ترجمه و تحقیق در اختیار اهل علم نهاده بود(11) ،زمینه برای ابراز و اظهار عقاید و رواج روحیۀ خردگرایی و آزاد اندیشی و شکوفایی شخصیت انسانی در محیطی مناسب و پرجنب و جوش علمی و اجتماعی در بغداد فراهم شد که شافعی در اواخر سدۀ دوم دربارۀ آن گفت:«هر کس بغداد را ندیده نه جهان را دیده و نه مردم جهان را»."