چکیده:
قاضی ابوعلی المحسن بن علی بن محمد تنوخی (384-327 ه. ق/994-938 م)، با استفاده از روش «روایت تاریخ به صورت حکایت»، فعالیتهای اجتماعی مردمان روزگار خود را در چهارچوب شیوه بدیع نگارش خود در کتاب نشوار المحاضره و اخبار المذاکره یا جامع التواریخ، نقد و تحلیل کرده است.وجود انگیزههای خاص شخصی و موضوع شناسانه و نیز گزارشهای ارزشمند تاریخی کتاب در ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، اهمیت ویژهای به شیوۀ نگارش تنوخی در این کتاب بخشیده است و مخاطب را به خود جذب میکند.مهمترین ویژگی روششناسی تاریخی تنوخی، استفاده از روش اسناد اخبار و بهکارگیری اصطلاحاتی است که نشانگر مشاهده مستقیم و رودرروی حوادث و وقایعی است که به رشته تحریر درآمده است.از طرف دیگر تنوخی تلاش کرده است تا دربارۀ صحت و سقم روایتهای تاریخی نشوار المحاضره، تا حد امکان نظری کارشناسی ارائه کند. علاوه بر این، وجود سنتهای منصب قضاوت در خاندان تنوخی و تماس او با اقشار بالا و پایین و متوسط جامعه، به روش نگارش وی رنگ واقعگرایی ویژهای داده است که در سایر تألیفات این مورخ نیز دیده میشود.در این مقاله، با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین این فرضیه پرداخته خواهد شد که آیا تنوخی از طریق «روایتگری تاریخ در قالب حکایت» توانسته است تاریخ اجتماعی - سیاسی دوره خود را به تصویر کشد یا خیر؟
Using the method “narrating history in the form of story”، Ghazi Abu Ali al-Mohsen ibn Ali ibn Mohammad Tanukhi (938-994 AD) critically analyzed the social activities of the people of his time within the framework of his creative style of writing in the book Neshvar al-Mohazere wa Akhbar al-Mozakere. The existence of special، personal، and topographical motivations together with significant historical reports of the book on political، social، cultural، and economic aspects have given a specific importance to Tanukhi`s style in this book and attracted the attention of addressee. Ascribing news and utilizing expressions، which reveal his direct observation of events recorded، is the most prominent feature of his historical methodology. On the other hand، Tanukhi has tried to present expert opinion about the veracity of historical narrations in Neshvar al-Mohazere. Furthermore، both traditions originated from judgmental position of the Tanukhi family and his relation with people of low، middle، and high social classes have given a realistic color to his style of writing that can be seen in his other publications at that time. This article، using a descriptive and analytical method، is going to answer the question whether Tanukhi could picture the social-political history of his own period through “narrating history in the form of story” or not.
خلاصه ماشینی:
در این باره، وجود شیوههای متنوع و گوناگون نگارش تاریخ که انتقال دهنده گزارشهای متنوع تاریخی است، خود پدیدهای قابل تأمل به شمار میآید و از طریق آن، می توان رویکردهای تاریخنویسان را در نگارش مورد ارزیابی دقیق قرار داد؛ چنان که تنوخی، مورخ معروف، در کتاب نشوار المحاضره و اخبار المذاکره یا جامع التواریخ، شیوه «روایت تاریخ در قالب حکایت» را بر اساس مذاکره شفاهی و مشاهدات عینی و نیز منقولات شفاهی ارائه کرده و از این طریق، تصورات و مقاصد راویان را انتقال داده است.
تنوخی با جمعآوری روایات شفاهی شخصیتهای مورد نظر خود که در فنون روزگار دستی داشتند و مشاهدههای عینی و مذاکره با شخصیتهای علمی و ادبی زمانه، روشی را پایه نهاد که قبلا هیچ کتابی بر اساس آن تألیف نشده بود و کتاب نشوار المحاضره تا آن تاریخ از این نظر، بینظیر بوده است (تنوخی، 1972: 1/1).
البته خوانندۀ شرح حال های موجود در نشوار المحاضره، نباید ویژگی های خاص شخصیتهای مورد نظر کتاب را در همه حالتها معیاری مسلم در ارزیابی جایگاه اجتماعی آنان به شمار آورد زیرا تنوخی، گاه گرایشهای شخصی و مذهبی خود را در گزارشهای تاریخی دخالت داده است.
از طرفی دیگر، چنان که اشاره شد، وی مدعی است که اشعار ثبت شده در لابهلای سطور نشوار، در چهارچوب روش نگارش وی در این کتاب قرار ندارد اما شاید در برخی موارد، اشعاری را در نشوار آورده که میدانسته در یکی از دیوان های شعر موجود است (تنوخی، 1972: 1/13) و به علت توضیح بیشتر گزارشهای خبری کتاب و جذب مخاطب بیشتر، از آنها بهره جسته است بدون آنکه مرجع دقیقی برای آنها ذکر کند.