چکیده:
اصول اعتقادی بکتاشیان بر سه پایه استوار شده است: آموزههای صوفیانه مبتنی بر تأویل و مسامحه، تعالیم شیعیانه مبتنی بر حب علی (ع) و اهل بیت، و بهرهگیری از آموزههای دیگر ادیان، بهویژه تثلیث مسیحی. یافتههای پژوهش حاکی از این است که پژوهشگران حوزه تاریخ تصوف و جغرافیای فکری آسیای صغیر، برداشتها و تأویلات گوناگونی از سیر طریقت بکتاشیه بهدست میدهند، که در پارهای از مواقع تصویر مبهمی را از گذار تاریخی این فرقه ترسیم میکند. در واقع، دگردیسی مبنای اعتقادی طریقت بکتاشیه حاصل ساختار جغرافیای طبیعی و سیاسی، تساهل و تسامح فکری و نیز شکلگیری و عملکرد مکاتب فکری بعضا غالیانۀ آسیای صغیر بود. از اینرو، تأثیر طریقههای صوفیه و همچنین آموزههای شمنیسم، دین بودایی و مسیحیت در طریقت بکتاشیه، به جامعه ناهمگون نژادی، فرهنگی و دینی آسیای صغیر باز میگردد. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مبانی اعتقادی فرقه بکتاشیه، با تأکید بر تأثیرات جامعه دینی آسیای صغیر بر این فرقه است.
خلاصه ماشینی:
"از طرف دیگر طرح برخی مواضع در مقالات منتسب به وی درباره پیامبر و حضرت علی(ع) بعضی پژوهشگران همچون شیبی را بدین نتیجه رسانده که به طور تلویحی وی را سنی معرفی کنند و با تأکید بر این نکته که «اگر اصل انتساب مقالات به حاجی بکتاش درست باشد، این همه نشانه آن است که شیعیگری بعدها وارد طریقه بکتاشی شده» است (شیبی، مصطفی، تشیع و تصوف ...
نتیجه با مطالعة جغرافیای فکری و سیاسی آسیای صغیر و نقد و تحلیل آراء پژوهشگران صاحب نظر در این حوزه، و با توجه به دلایل ذکر شده در متن مقاله، نگارندگان به این نتیجه رسیدند که هر چند بکتاشیان در آغاز پیدایی خود تحت تأثیر ملامتیه خراسان و نیز آموزهها و افکار صوفیانه قرار داشتند؛ اما در ادامه با تأثیرپذیری از فضای سیاسی، اجتماعی و فکری آسیای صغیر و وارد شدن به ساختار قدرت در امپراطوری عثمانی، به تدریج از روح حاکم بر اصول تصوف و ملامتی فاصله گرفته، و با مذهب رسمی و دولتی حاکم بر جامعه سنی مذهب عثمانی پیوند خوردند.
نکته دیگر اینکه بکتاشیان با تأثیر پذیرفتن از اوضاع فکری آسیای صغیر و نیز روح مسامحه کاری و تساهل حاکم بر فرقههای صوفی، اندیشهها و آموزههای دیگر ادیان بهویژه مسیحیت را پذیرفته و آنها را در عقاید خود باز تولید Lifchez, Raymond and Ayla Esen Algar, The Dervish Lodge: Architecture, Art, and Sufism in Ottoman Turkey, University of California Press Ltd, 1992, p."