خلاصه ماشینی:
بررسی نقش کمی و کیفی اعداددر معماری اسلامی(نمونه موردی:گنبد نظام الملک مسجد جامع اصفهان) محمد رضا بمانیان*هادی صفاییپور** مقدمه:نمادپردازی در معماری اسلامی از منظر هستیشناسی اسلامی،هستی از عوالم چندگانهایتشکیل شده است که در پایینترین مرتبه عالم ماده و طبیعت،ودر بالاترین آن،ذات الهی وجود دارد.
بنیادیترین عدد جهت تولید تناسبات هندسی خاص،عدد«یک»است این قابلیت را دارد که همه چند وجهیهای منتظم را در خود تولیدو محاط کند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)بر این اساس اعداد خاصی چون 2،3 و 5 تناسباتویژهای را فراهم میسازند که از طریق آنها کیفیتهای خاصی بهاشکال منتقل میگردد(نگاره 2).
ازترکیب نسبتهای مختلف این عدد اصم،اشکال متنوعی چون هشتضلعی،شانزدهضلعی،بیست و چهارضلعی،سی و دوضلعی و شصت وچهارضلعی منتظم به وجود میآید که در تعیین تناسبات معماری ایرانیکاربرد زیادی داشته است(نگاره 3 و 4).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) «3»از ترسیم قطر مکعبی به ضلع واحد ایجاد میشود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) از بارزترین نمونههایی که نقش معنایی اعداد را به روشنینمایش میدهد،طرح کلی و جزئیات و آرایهها،در گنبدخانههایمساجد است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)این نظام دستگاه تناسبی را تشکیل میدهد که در بنای گنبدخانه کوچک و کامل مسجد جامع اصفهان[تاج الملک]به کار آمدهاست12».
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نقش کمی اعداد در نیارش نقش کمی اعداد مرتبط به حوزه نیارش و مهندسی بنا استکه برپایی کالبد و ظاهر بنا را بر عهده دارد.
نتیجهگیری:سلسله مراتب وجودی اعداد در معماریاسلامی بررسی نمونههای بسیاری چون گنبد تاج الملک مسجد جامعاصفهان نشان میدهد که در این بناها،هندسهای مشخص،که توسطمجموعهای متناسب از اعداد ایجاد شده است،هم در انتظام آرایههایبنا و هم در نیارش ساختمان به کار رفته است.