چکیده:
مقالة حاضر با هدف بازکاوی اعتبار و کاربرد عقل در حوزة فهم قرآن، از روایات معصومانعلیهمالسلام که وارثان و عالمان قرآن هستند، مدد میگیرد. این پژوهش، ابتدا گامی بهسوی شناخت عقل برداشته، و از ماهیت عقل، و نیز ارزش آن در کلام اهل بیتعلیهمالسلام سخن گفته است. آن هنگام، روایات معصومانعلیهمالسلام را در حیطة ارتباط عقل و فهم قرآن مطرح نموده، و ثابت میکند که ایشان نه تنها مخالف ورود عقل به حوزة قرآن نبودهاند، بلکه به انحاء گوناگون بر این عمل صحه گذاشتهاند. پس از آن روایاتی که بهنظر میرسد موهم عدم اعتبار عقل در زمینة فهم قرآن باشد، مورد بررسی قرار گرفته و از آنها رفع تعارض و ابهام میشود، بدینصورت که یا جهت صدور اینگونه روایات، خاص است؛ و یا مخاطب آنها. در نهایت، اهمیت توجه به محدودة کارآیی عقل مورد تأکید قرار گرفته، و آفتهای عقلگرایی افراطی، گزارش شده است. این پژوهش با دو حیثیت، میتواند از نوع «کاربردی» و یا «بنیادی» باشد.
خلاصه ماشینی:
"اینک سه نمونه از این روایات را نقل نموده و سپس مورد بررسی قرار میدهیم: روایت اول: امام صادق(ع) فرمود: «ما من أمر یختلف فیه اثنان إلا وله أصل فی کتاب الله عز وجل ولکن لاتبلغه عقول الرجال» (کلینی، 1363، ج 1: 60) ـ یعنی: هیچ امری نیست که محل نزاع دو نفر باشد، مگر آنکه برای آن در قرآن اصلی وجود دارد، ولی عقول مردم به آن نمیرسد.
وجه سوم: جامعیت قرآن و تبیان همه چیز بودن آن، از مسلمات قرآنی و حدیثی، و لازمة خاتمیت پیامبرصلیاللهعلیهوآله و جاودانگی اسلام است، اما این «تبیان بودن»، به هر معنایی که باشد، برای کیست؟ روایات فراوانی که ناظر به صفات قرآن و سطوح آن است، و نیز ناظر به انحصار فهم قرآن به اهل بیتعلیهمالسلام است، شکی باقی نمیگذارد که استخراج آن سطح از بیان فقط به دست معصومانعلیهمالسلام بوده و دست عقول، از آن کوتاه میباشد؛ زیرا اساسا مرتبط با حوزة وحی است و عقل با آن سنخیت ندارد.
2 6- اهمیت توجه به حوزة کارآیی عقل و تلقی صحیح از آن وجود روایات سهگانة فوق و مشابه آن، اگر چه دست آویز کسانی شده که خواسته یا ناخواسته، عقل را تضعیف نموده، و قرآن را از حوزة فهم مردم و در نتیجه از حوزة زندگی آنان خارج کردهاند، ولی تأمل در آنها به روشنی نشان میدهد که غرض اهل بیتعلیهمالسلام مذموم شمردن عقل یا عدم کارآیی آن نیست، بلکه هدف ایشان فقط روشن کردن محدودة آن و نیز جلوگیری از افراط در تواناییهای آن است و به قصد ممانعت از آسانانگاری فهم کلام الله صادر شده است."