خلاصة:
کودتای سوم اسفند 1299 نقطه آغاز حضور رضاخان در عرصه سیاسی کشور بود. حضوری که با فرماندهی قزاق ها و وزارت جنگ آغاز شد و به تاج گذاری او در مقام سلطنت در 1304 منتهی شد و تا 1320 ادامه یافت. رضاشاه در این دوران بیست ساله تلاش کرد با شکل دادن دولتی مرکزی و مقتدر و الگوبرداری از تحولات کشورهای اروپایی، بخش های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی، و آموزشی را اصلاح کند و از نو بسازد؛ تا چشم اندازها و فرصت های داخلی و بین المللی تازه ای برای ایران فراهم شود. اقدامات اصلاحی او در عرصه های مختلف آثار، نتایج، و واکنش های متفاوتی را درپی داشت. یکی از راه های بررسی این پیامدها و واکنش ها استفاده از متون و آثار چاپی این دوره در چهارچوب جامعه شناسی ادبیات است. در میان متون ادبی، رمان به دلیل ساختار و ویژگی های خاص خود اهمیت بیش تری دارد. پژوهش حاضر در پی آن است که به بررسی بازتاب اصلاحات سیاسی و اجتماعی رضاشاه در رمان های اجتماعی1300 - 1320، با استفاده از چهارچوب نظری لوسین گلدمن، بپردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در سال های آغاز سلطنت و اجرای اصلاحات مورد نظر رضاشاه، به رمان و رمان نویسی توجه بیش تری شد و با گذشت زمان و آشکارشدن نواقص و کاستی های اصلاحات تقلیدی این دوره، ادبیات و نوع ادبی رمان به ابزاری برای انتقاد از وضعیت آن زمان تبدیل شد
The coup d’état on last days of 1299 was a beginning for Reza khan attendance in Iran’s politic. His attendance was began as Cossack’s commander and after that he became war minister. In 1304 he coronate as Iran’s king and his kingship last until 1320. In his kingship era he tried to build a central and powerful state and did modernization and different political، social، economical، judicial and educational reforms. He did all of his reforms on the base of European countries evolutions and he tried to establish new civil views and international chances for Iran. These reforms had different results and caused different reactions. In sociology of literature framework، texts and books that have been written in this period (1300-1320) can be used as facilities to study this results and reactions. Among various literary texts، novels have more importance because of their structure and specifications. In this article، the reflections of Pahlavi، Its political and social reforms in social novels between 1300-1320 have been studied using the theoretical framework of Lucien Goldman. Results of the study show that in the early years of the reign of Reza Shah''s reforms، historical and social novels were considered and with the unveiling of duplication in this period of reform failures، Literature and literary novels became as means to criticize the status quo.
ملخص الجهاز:
نتایج پژوهش نشـان مـی دهـد کـه در سـال هـای آغـاز سـلطنت و اجـرای اصلاحات مورد نظر رضاشاه ، به رمان و رمان نویسی توجه بیش تری شد و با گذشت زمان و آشکارشدن نواقص و کاستی های اصلاحات تقلیدی این دوره ، ادبیات و نـوع ادبی رمان به ابزاری برای انتقاد از وضعیت آن زمان تبدیل شد.
واکنش نویسنده های رمان ها پذیرش و تأیید این اقدامات اصلاح طلبانـه بـوده است یا انتقاد و رد آن ها؟ برای پاسخ به این سؤال ها در بخش اول به مفهوم جامعه شناسی ادبیات و چهـارچوب نظری لوسین گلدمن اشاره می شود، سپس به بررسی اقدامات و اصلاحات دوره رضاشـاه و شـرایط اجتمـاعی ، سیاسـی ، فرهنگـی ، و اقتصـادی ایـن دوره مـی پـردازیم و در پایـان رمان های مهم و تأثیرگذار این دوره معرفی و درون مایه های آن ها بررسی می شود.
بسیاری از جامعه شناسان ادبیات و منتقدان ادبی ، با علم به این که آثار فرهنگی در زمینه اجتماعی تولید مـی شـوند، مـدعی انـد کـه رمـان هـا را می تـوان داده هـای جامعـه شـناختی محسـوب کـرد و بـه منزلـه شاخصـی بـرای روابـط و نگرش های اجتماعی غالب به کار برد.
با توجه به مطالب گفته شده ، می توان متون ادبی و رمان هـای دوره پهلـوی اول را ماننـد منبعی برای آگاهی از واکنش برخی از گروه های اجتماعی در قبال اصلاحات دولت رضاشاه استفاده کرد.
با توجه به تحولات سـریع ایـن دوره و تـأثیر اجتمـاعی ، سیاسـی ، و فرهنگی آن رمان های تاریخی و اجتماعی یکی از منابع مناسب برای بررسی واکنش اقشار و طبقات مختلف جامعه در برابر این تحولات خواهند بود.