خلاصة:
تحقق عدالت اجتماعی، همواره از دغدغههای دولتهای پس از انقلاب اسلامی بوده، ولی این مسئله در طی سه دهه گذشته با چالشهای نظری و عملی فراوانی روبهرو شده است. از این رو، باید به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که چالشهای مهم نظری در باب عدالت اجتماعی در گفتمانهای حاکم بر دولتهای جمهوری اسلامی ایران چیست؟ در این خصوص، فرضیه پیشنهادی چنین است: عدم تعمیق مفهوم عدالت اجتماعی، فقدان اجماع نظری درباره مفهوم عدالت اجتماعی بین دولتمردان، و بیقراری، گسست و عدم تداوم عدالت اجتماعی در گفتمانهای جمهوری اسلامی، از چالشهای مهم در این بحث به شمار میآید. پژوهش با استفاده از روش تحلیلی، خطوط فکری مفصلبندی شده گفتمانهای حاکم بر دولتهای جمهوری اسلامی ایران را توصیف کرده و سپس با ارزیابی انتقادی بهوسیله ابزارهایی، چون میزان عمق و پیچیدگی، میزان اجماع نظری و میزان تداوم، به واکاوی ضعفهای نظری گفتمانهای مزبور پرداخته است که بر اساس آن، چالشهای مهم عبارتاند از: الف) فقدان نظریه ای جامع، پذیرفتنی و مورد اجماع در باره عدالت اجتماعی بین دولتمردان که بر اصول و مبانی اسلامی مبتنی باشد؛ ب) نگاه سطحی و تکسویه توأم با افراط و تفریط که مفهوم وسیع و همه جانبه را به ابعاد کم اهمیت فرو کاسته است؛ ج) بیقراری، گسست و عدم تداوم عدالت اجتماعی در گفتمانهای جمهوری اسلامی.چالش های مذکور با توجه به نبودن معنایی واحد برای آن و نیز ارائه تفاسیر متفاوت از سوی دولت ها بنابر سلیقه ها و علایق فردی و گروهی رخ داده است.
ملخص الجهاز:
"اصلاح باید از فرهنگ شروع بشود (همان: ج 1/390) با توجه به اهمیت فرهنگ در اندیشه اسلامی، باید بررسی کنیم که عدالت از دیدگاه دولت زمان جنگ به چه معنا بوده است؟ آیا این دولت عدالت ناب اسلامی را در سرلوحه کارش قرار داده بود یا تحت تأثیر فرهنگهای دیگر قرار داشت؟ آیا دولت موسوی برای ارائه تئوری فراگیر عدالت اجتماعی کوشش میکرد یا عدالت را تکبعدی و سطحی مطرح مینمود؟ نسبت بین عدالت، آزادی و سایر مقولات مرتبط با عدالت از دیدگاه این دولت چگونه بوده و آیا این مباحث تبیین گردیده است؟ محمدعلی حسینزاده در پایاننامه کارشناسی ارشد خود، فراوانی مقوله عدالت اجتماعی را در گفتار موسوی به شرح ذیل بیان کرده است: ردیف مقوله درصد فراوانی 1 عدالت اجتماعی 29 302 2 توسعه اقتصادی 16 164 3 توسعه سیاسی 11 119 4 فرهنگ و معنویت 12 130 5 سیاست خارجی 22 235 6 امنیت 7 78 7 سایر امور 3 26 8 جمعبندی --- 1054 بر اساس این جدول از مجموع 1054 مضمون از گفتارهای مهندس موسوی، مقوله عدالت اجتماعی با 302 درصد فراوانی و 29 درصد در جایگاه نخست قرار گرفته که نشان دهنده اهمیت مقوله عدالت اجتماعی در این دولت بوده است.
به طور نمونه، درباره سهام عدالت که یکی از ابزارهای تحقق عدالت اجتماعی به شمار میآید، بحثهای جدی و تئوریک زیادی مطرح میشود، از جمله میتوان پرسید که آیا چهل و چند میلیون نفر از گیرندگان این سهام، واقعا استحقاق گرفتن این سهم را دارند؟ آیا ملاکهای برخورداری این عده از سهامداران از دیگران، به خوبی تعریف شده است؟ آیا شاخصۀ دهکهای درآمدی میتواند ملاک مناسبی برای دریافت این سهام و حتی تقسیمبندی و رتبهبندی خود گیرندگان باشد؟ آیا پرداخت دائم این سهام عادلانه است؟ آیا این گونه پرداختها با فرهنگ اسلامی و جهانی ترغیب و تشویق کار و تلاش متنافر نیست؟ آیا این امر به تضعیف طبقات کوشا و مولد جامعه منجر نخواهد شد؟ بنابراین دقیقا مشخص نیست که با وجود تعاریف متعدد از عدالت، کدام تعریف از این مفهوم محوری، در نظر سیاستگذاران دولت نهم و دهم بوده است."