خلاصة:
نهاد روحانیت، در گذشته و حال مهمترین سهم را در حفظ و ترویج اسلام داشته و دارد. این نهاد خصوصا در دهههای پیشین و از جمله در دوران نهضت مشروطه با آفات، اختلافات و مشکلاتی مواجه بوده که باعث شکاف و چند دستگی میان ایشان گردید و علیرغم طراحی چارچوب نظری نظام حکومتی اسلام نتوانستند در مقام اجرا این استراتژی را پیاده نمایند. در مقابل، حضرت امام(ره) با درک روشن آفات موجود در حوزههای علمیه و همین طور مباحث و رویدادهای تاریخی با اتخاذ یک استراتژی جامع تلاش کرد اندیشه اسلام را به عنوان تفکری که قابلیت ادارة جامعه را دارد، به پیش برده و در جامعه حاکم کند.در این مقاله، تلاش شده دلایل اختلاف میان رهبران روحانی صدر مشروطه و وضعیت نهاد روحانیت و حوزههای علمیه در قبل از انقلاب اسلامی تشریح شده و با نگاهی به استراتژی حضرت امام(ره) در دوران انقلاب اسلامی که بر خلاف عصر مشروطه به حاکمیت نظام اسلامی منجر شد، عملکرد سیاسی نهاد روحانیت در این دو دورة مهم به صورت تطبیقی بررسی شود.
ملخص الجهاز:
"مسالة اصلی در این مقاله بررسی و مقایسه عملکرد نهاد روحانیت در جریان این دو رویداد بسیار مهم است و به تبع آن سؤال اصلی مقاله آن است که علت عدم موفقیت کامل این نهاد در پیگیری اهداف خود در عصر مشروطه و در مقابل، موفقیت آن در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی چه بوده است؟ فرضیة اصلی این است که در جریان نهضت مشروطه اختلاف نظر سیاسی، فکری و فقهی میان علما و وجود دیدگاههای مختلف که هیچ یک بر دیگری برتری نیافت از یک سو و کارشکنیها و مخالفتهای روشنفکران غربزده که مورد حمایت دو قدرت استعماری روس و انگلیس بودند، از سوی دیگر موجب انحراف نهضت مشروطه از مسیر اصلی و ختم شدن آن به دیکتاتوری رضاخانی شد.
اما در مقطع پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 1357 حضرت امام خمینی(ره) موفق شدند ضمن به کرسی نشاندن نظرات و استراتژی فکری خود در زمینة شیوة صحیح زمامداری و حکومت در جامعه و در دست گرفتن رهبری مبارزه و طرح نظریه ولایت مطلقه فقیه از یک سو و جلوگیری از نقش آفرینی افراد و گروههای مدافع غرب و مخالف اسلام از سوی دیگر مانع انحراف انقلاب اسلامی و تکرار تجربه تلخ مشروطه شوند.
ایشان قیام برای برقراری نظم در حوزهها را نیز ضروری میدانستند تا این مراکز از آسیب مصون بماند(امام خمینی، 1368 : 21) 5-5 - انزوای نسبی روحانیت به سبب ناکامیهای سیاسی در قضیه مشروطه و ملی شدن صنعت نفت همان طور که اجمالا اشاره شد، هر چند مشروطه به رهبری بخشی از علمای مذهبی بر پا شد، ولی اختلاف و تشتت آرای علما در این باره و انحراف این نهضت و بر سر دار رفتن شیخ فضل ا..."