خلاصة:
در سیستم برگزاری و نظارت بر انتخابات کشورها بهویژه سیستم انتخابات پارلمانی، دو شاخص، یکی شرایط نهادها و سازمانهای برگزارکنندة انتخابات و دیگری چگونگی سازماندهی سیاسی فضای جغرافیایی کشور، تا حدود زیادی نمایانگر کیفیت و شرایط سیستم برگزارکنندة انتخابات آنهاست. لذا در این پژوهش با روش اسنادی و به شیوة توصیفی - تحلیلی و با گردآوری اطلاعات کتابخانهای برای شناخت و درک صحیح از سیستم انتخابات پارلمانی کشور ایران در یک سیر تاریخی، به مطالعة شرایط نهادهای برگزارکنندة انتخابات در کشور و نیز شرایط سازماندهی سیاسی فضای جغرافیایی کشور برای برگزاری انتخابات، که تاثیر زیادی در صحت نتایج انتخابات دارد، پرداختهایم. بر طبق نتایج پژوهش، از لحاظ شرایط سازماندهی سیاسی فضای جغرافیای کشور برای برگزاری انتخابات پارلمانی، معیارهای مورد استفاده در دورههای مختلف تکمتغیره و بر پایة معیار برابری جمعیت حوزههای انتخاباتی کشور بوده است. از لحاظ شرایط نهادهای برگزارکنندة انتخابات نیز، به جز دورة مشروطیت که مسئول برگزاری انتخابات پارلمان کشور در داخل سیستم بسیط حکومتی بهصورت غیرمتمرکز و به وسیلة انجمنهای ایالتی و ولایتی برگزار و نظارت میشده، در دورة پهلوی و سپس نظام جمهوری اسلامی، نهاد مسئول برگزاری انتخابات وزارت کشور بوده که اساسا وابسته به دولت است. در کل، ماهیت نظام سیاسی حاکم، تاثیر عمدهای بر شرایط برگزاری انتخابات پارلمانی ایران داشته است
ملخص الجهاز:
"از لحاظ شرایط نهادهای برگزارکنندة انتخابات نیز، به جز دورة مشروطیت که مسئول برگزاری انتخابات پارلمان کشور در داخل سیستم بسیط حکومتی بهصورت غیرمتمرکز و به وسیلة انجمنهای ایالتی و ولایتی برگزار و نظارت میشده، در دورة پهلوی و سپس نظام جمهوری اسلامی، نهاد مسئول برگزاری انتخابات وزارت کشور بوده که اساسا وابسته به دولت است.
شرایط برگزاری انتخابات مجلس دوران مشروطیت، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران از لحاظ سیر تاریخی، با توجه به ماهیت مردمی انقلاب مشروطیت که به تبع آن شکلگیری سازماندهی سیاسی فضای کشور براساس تفاوتهای مناطق جغرافیایی و بهصورت ایالتی و ولایتی سازماندهی و شکل گرفته بود، سطح گستردهای از اختیارات و وظایف اداری، اجرایی و نظارتی و برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی بر عهدة این انجمنها بوده و فرایند برگزاری انتخابات در سطح کشور نیز بهصورت گستردهای در داخل مناطق جغرافیای سازماندهی شده در داخل ایالات و ولایات اجرا میشده است (سیستم حکومتی بسیط- غیرمتمرکز).
تجزیه و تحلیل و نتیجهگیری طبق بررسیهای صورتگرفته از لحاظ نهاد مسئول برگزاری و نظارت بر انتخابات پارلمانی در کشور، در دورة مشروطیت انجمنهای ایالتی و ولایتی منتخب مردم با رأی مستقیم مردم انتخاب میشدند و مسئولیت برگزاری و نظارت بر حسن اجرای انتخابات را بر عهده داشتند، در دورة نظامهای پهلوی و جمهوری اسلامی ایران، وظیفة برگزاری انتخابات بر عهدة وزارت کشور، بوده است، با این تفاوت که در نظام جمهوری اسلامی وظیفة نظارت بر انتخابات بر عهدة نهاد شورای نگهبان خواهد بود که نهادی جدا از دولت و حافظ منافع نظام اسلامی است."