خلاصة:
تشکیل دولت های متعدد در تاریخ ایران اسلامی و دوام حاکمیت آنها، به عوامل مختلفی بستگی داشته که تشکیلات اداری و دیوانسالاری، مهم ترین آنها بوده است . در این تشکیلات، ایرانیان و خاندانهای معتبر و مشهور دیوانی نقش پررنگی داشته اند. تشکیل دولت صفوی موجب شد تا بار دیگر، ایرانیان در تشکیلات اداری حضور یابند؛ به دنبالآن، خاندانهای جدیدی نیز وارد عرصه دیوانی شدند که شایستگی و توانمندی چشمگیری را از خود به نمایش گذاشتند. جابریها نمونـه مشخصـی از ایـن خاندانها بودند. جابریها از خاندانهای سرشناس و تاثیرگذار، در تشکیلات و نظام دیوانی و حتی ساختار سیاسـی دولـت صفوی بودند. تعدادی از آنان توانستند به عنوان کارگزاران نظام دیوانی، در دورههایی از دولت صفویه ، مسئولیت های مهمی را برعهده گیرند. مهم ترین آنها، میرزاسلمانخان جابری انصاری بود. نظر به اهمیت حضور و عملکرد میرزاسـلمان و خانـدان جابری در دیوانسالاری صفویه ، این پژوهش با هدف بررسی نقش و جایگاه آن ها در دوره صفویه ، درپی پاسخ گویی به این سوال است که خاندان جابری در تشکیلات اداری و دیوانی دولت صفویه چه نقش و جایگاهی داشته اند؟ برای پاسخ گویی به سوال فوق، این فرضیه را به آزمون گذاشته ایم که خاندان جابری با تصدی مناصب و مسئولیت های مهم در تشکیلات دیوانی صفویه ، حضوری فعال و موثر در مدیریت این تشکیلات و اداره قلمرو صفوی داشته اند. جمع آوری اطلاعـات و دادههـای تاریخی این پژوهش ، به روش مطالعه کتابخانه ای و بررسی موضوع به شیوه توصیفیتحلیلی صـورت پذیرفتـه اسـت . نتـایج حاصل ضمن اثبـات فرضـیه فـوق، اطلاعـات دقیقـی از چگـونگی ورود و عملکـرد مشـهورترین فـرد ایـن خانـدان، یعنـی میرزاسلمانخان، در نظام دیوانی صفویان و نیز چرایی برافتادن او بیان میکند. همچنین نشان میدهد که جابریها حتی پس از قتل میرزاسلمانخان و تا زمان آخرین شاه صفوی، مسئولیت های مختلفی بر عهده داشته اند.
Formation of various governments and their duration in the history of Islamic Iran were dependent on different factors mainly administration and bureaucracy. The formation of Safavid government made Iranian have a role in administration and bureaucracy one more time. Following that، new families entered the court and showed eye-catching merits and talents; among them was Jaberi family. Some Jaberis could take important responsibilities in Safavid courts. One of their most significant figures was Mirza Salman Khan Jaberi Ansari. Focusing on his role، the present article is to reveal what role and position jaberi family had in Safavid administration and bureaucracy. To answer the previously mentioned question، the hypothesis that Jaberi family gained significant positions and responsibilities in Safavid court and could manage the administration and the realm of Safavid has been tested by a descriptive-analytical method. The results of the study have not only proved the hypothesis but also revealed exact information on how Mirza Salman Khan entered the Safavid court and acted there and why he failed. It is also mentioned that Jaberis had various responsibilities till the end of Safavid dynasty even after Mirza Salman Khan was killed.
ملخص الجهاز:
نقش و جایگاه خاندان جابری در دیوانسالاری عصر صفویه ، با تاکید بر میرزا سلمانخان جابری (٩٨٥ تا ١١٣٥ق ) علیاکبر جعفری - سیدحسین رئیس السادات **- سمیه سادات سجادی جزی *** چکیده تشکیل دولت های متعدد در تاریخ ایران اسلامی و دوام حاکمیت آنها، به عوامل مختلفی بستگی داشته که تشکیلات اداری و دیوانسالاری، مهم ترین آنها بوده است .
نظر به اهمیت حضور و عملکرد میرزاسـلمان و خانـدان جابری در دیوانسالاری صفویه ، این پژوهش با هدف بررسی نقش و جایگاه آن ها در دوره صفویه ، درپی پاسخ گویی به این سؤال است که خاندان جابری در تشکیلات اداری و دیوانی دولت صفویه چه نقش و جایگاهی داشته اند؟ برای پاسخ گویی به سؤال فوق، این فرضیه را به آزمون گذاشته ایم که خاندان جابری با تصدی مناصب و مسئولیت های مهم در تشکیلات دیوانی صفویه ، حضوری فعال و مؤثر در مدیریت این تشکیلات و اداره قلمرو صفوی داشته اند.
اما بهرغم وجود این افراد مؤثر در تشکیلات دیوانی دوره صفوی، بیگمان مشهورترین فرد این خاندان که در دوره صفویه توانست به مناصب عالی حکومتی برسد، میرزاسلمانخان جابری بود.
میرزاسلمان که موقعیت خود را بسیار ضعیفشده میدید، به سرزنش امرا پرداخت و آنان را مسبب این وقایع دانست و متهم به نفاق و دشمنی علیه شاه و شاهزاده کرد (ترکمان، 1387: 1/۲۸۵ و 286).
اما مرشدقلیخان استاجلو که بعد از نبرد سوسفید و پس از چندی، همراه با عباسمیرزا راهی قزوین شده و او را به پادشاهی رسانده بود در نظر داشت منصب وزارت را به میرزاشاهولی بدهد؛ لذا حاضر به وفاداری، به قول و قرارهای خود نشد (ترکمان، 1387: 1/381).