خلاصة:
جوامع بشری همواره با چالشها و مشکلاتی روبرو بودهاند و اندیشمندان و متفکران هر جامعه در هر عصری، با تلاش زیاد در صددند تا با شناخت و درمان این مشکلات، راه زندگی اجتماعی را هموارتر نمایند. در این میان، محدودند اندیشمندانی که در هر دو عرصه شناخت و درمان معضلات توفیق داشته باشند. اما شهید سیدمحمدباقر صدر را میتوان از اندیشمندانی دانست که به درستی در هر دو عرصة شناخت و درمان چالشها توفیق زیادی داشته است. این مقاله، از طریق بازخوانی آثار این اندیشمند برجسته، نشان داده است که وی در عرصه فکر و اندیشه، جامعه اسلامی را با سه آسیب تهاجم از بیرون و تحجر و التقاط از درون مواجه دانسته و با نوآوری فقهی و کلامی خود در صدد حل این آسیبها برآمده است. در عرصه سیاست و اجتماع علامه شهید، پس از شناخت چالشها، درمان آن را در ابداع فقهالنظریه دانسته و معتقد است که معضلات سیاسی در جامعه اسلامی را میتوان به پشتوانه این نظریه و از طریق وحدت اسلامی و با اتکا به دولت اسلامی و مراجعه به مرجعیت صالح در عصر غیبت، درمان نمود.
ملخص الجهاز:
"بنابراین، اگر کتاب فدک فی التاریخ مینویسد و در آن، قضیه تاریخی فدک را تشریح و بر حق بودن فاطمه زهرا( استدلال میکند و اگر تاریخ شیعه و حق بودن خلافت علی( را پس از رحلت پیامبر( ثابت میکند و اگر در کتاب دور الائمه فی الاحیاه الاسلامیه، به نقش ائمه شیعه( و مبارزه آنان با فرمانروایان ستمپیشه سخن میگوید و درباره امام حجت مهدی( بحث حول المهدی مینگارد و یا الاسلام یقود الحیاه، حکومت اسلامی را با اندیشههای علوی خود مورد بررسی قرار میدهد، همه این تحقیقات و تفکرات، لطمهای به تفکر وحدت اسلامی ایشان نخواهد زد؛ زیرا آن شهید به روشنی اعلام میدارد که آزادی بحث در صورتی با شرایط انجام پذیرد، هیچ ناسازگاری با اتحاد و همبستگی ندارد (صدر، بیتا و، ج 11، ص 34 ـ 37)؛ زیرا معنای وحدت اسلامی این نیست که یکی برگزیده شود و دیگران از آن پیروی کنند و یا مذهبهای اسلامی در یکدیگر ادغام شوند و به این صورت که مشترکات همه مذهبها گرفته شود و مفترقات آن کنار گذاشته شود؛ زیرا به گفته شهید مطهری، اینگونه وحدت، نه معقول و منطقی است و نه مطلوب و عملی (مطهری، بیتا، ص 384)."