خلاصة:
فرار مغزها را میتوان بهمنزلۀ نوعی پدیده یا مسئلۀ اجتماعی تعریف کرد که در واقعیت روند توسعۀ ملی کشورهای در حال توسعه تبعات منفی و در شرایطی پیامدهای مطلوبی دارد. اصولا جامعۀ ایران برای دستیابی به الگویی از پیشرفت، نیازمند تعلیم، پرورش و بهکارگیری نیروی متخصص در جنبههای متعدد توسعه است و تقویت استعدادهای داخلی و کاستن از خلأهای فکری و مادی از ضرورتهای آن محسوب میشود. ازاینرو، شناسایی زمینهها، دلایل و پیامدهای پدیدۀ فرار مغزها نیازمند تبیین و تدقیق مضاعف است. تا کنون پژوهشهای گوناگونی دربارۀ مهاجرت نخبگان ایرانی انجام شده است. این مقاله با استفاده از روش فراتحلیل کیفی، 45 مورد از مقالات علمی تولیدشده در ایران از سال 1380 (جستوجوشده در چهار پایگاه دادههای علمی) را بررسی توصیفی و همچنین ارزیابی (در ابعاد سؤالات، فرضیات، اهداف و نتایج) کرده است. به نظر میرسد که ضرورت و کاربرد این فراتحلیل میتواند در رصد مشکلات اجتماع علمی کشور و مضافا سیاستگذاریهای علمی مقتضی در ابعاد تقنینی و اجرایی مؤثر باشد. در انتها نیز جمعبندی و تحلیل جامعهشناسانه از فرار مغزهای ایرانی و راهکارهای کاستن از آن ارائه شده است.
ملخص الجهاز:
دلیل انتخـاب قالب مقاله از بین پژوهش های انجام شده ، دلیلی روش شناختی و متناظر با واقعیـت عینـی بـوده است ؛ تولید مقاله بیش از کتاب و پایان نامه بـوده اسـت و مضـافا اینکـه بیشـتر پـژوهش هـای انجام شده ، تلاش کرده اند تا خلاصۀ گزارش پژوهشی خود را در یک مقاله بـرای اطـلاع سـایر پژوهشگران و اجتماع علمی ارائه کنند.
پیشینۀ پژوهش با جست وجو در میان پژوهش های علمی در سطح ملی، دو اثر به منزلۀ فراتحلیل موضـوع فـرار مغزها قابل شناسایی است ، که در ادامه به طور خلاصه معرفی میشوند: پژوهشی ملی با عنوان «طرح مطالعاتی فرار مغزها» بـا مـدیریت علمـی محمـد توکـل کـه مربوط به مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور (١٣٨٤) است ، در سه بخـش (٣٧٤ صـفحه ) بـه بررسی موضوع فرار مغزها در ایران پرداخته است : الف ) تجربۀ چند کشور در مواجهه بـا فـرار مغزها؛ ب ) مطالعۀ محتوایی (مرور و تحلیل ) کارهای انجام شده (رساله ها، سمینارها، گزارش ها، مقالات و کتاب ها) در سال های اخیر در کشور مرتبط با فرار مغزها؛ ج ) جمع بندی و پیشنهادها در مورد عوامل مؤثر در فرار مغزها و راه های مواجهه با آن .
غلام رضا ذاکر صالحی (١٣٨٦) در مقاله ای با عنوان «فراتحلیل مطالعات انجام شده در زمینۀ جذب نخبگان و پیشگیری از مهاجرت آنان » از روش فراتحلیل کیفـی اسـتفاده کـرده اسـت و درمجموع ٤٨ پژوهش در قالب های کتاب ، طرح های پژوهشـی، پایـان نامـه و مقالـه را بررسـی کرده است .