ملخص الجهاز:
"بر پایه همین دلیل من در این گزارش به خود اجازه میدهم که در مواردی که آنان طب یونانی به کار بردهاند، طب اسلامی به کار ببرم و از آن طبی را اراده کنم که در تمدن اسلامی رایج بوده و دانشمندانی از سرزمینهای مختلف در آن شرکت داشتهاند، از جمله رازی از ری و بیرونی از خوارزم و ابنسینا از بخارا و جرجانی از گرگان و ابن قف از کرک و ابن رشد از قرطبه و قطبالدین شیرازی از شیراز و موفقالدین هروی از هرات و ابوالحسن طبری از طبرستان و علی بن عباس از اهواز و ابن جزار قیروانی از تونس و ابن بطلان از بغداد و ابن رضوان از قاهره و زهراوی از اندلس و دهها بلکه صدها پزشک و داروشناس و جراح در شعب مختلف این فن شریف در ابعاد علمی و عملی خدمت کردهاند و غربیان با ترجمه و استفاده از آثار آنان توانستند این علم را به حد کمال برسانند.
این آثار مورد استفاده دانشمندان بزرگ اسلامی همچون علی بن عباس مجوسی اهوازی در کتاب «کامل الصناعة» و محمد بن زکریای رازی در «الحاوی» و ابن سینا در «قانون» و ابوریحان بیرونی در «الصیدنه» قرار گرفت و این کتابها منبع مهمی برای تألیف دانشمندان بزرگ ایرانی که پزشکی را به زبان فارسی برای مردمان این مرز و بوم تألیف کردند، گردید که از مهمترین این تألیفات میتوانیم «الابنیه عن حقایق الادویه» ابومنصور موفق هروی و «هدایةالمتعلمین» اخوینی بخاری و «ذخیره خوارزمشاهی» سید اسماعیل جرجانی را نام ببریم.
گذشته از مجموعههای طبی، مانند کاملالصناعه و الحاوی و قانون و هدایةالمتعلمین و ذخیره خوارزمشاهی که پیش از این به آنها اشاره شد، پزشکان بزرگ کتابهای مفرد یا تکنامهها درباره بیماریهای گوناگون تألیف کردهاند همچون «فیالمرض المسمی دیابیطا» عبداللطیف بغدادی، «فی المعدة و مداواتها» ابن جزار قیروانی، «الحمیات» تبها اسحق بن سلیمان، «فیالمالیخولیا» اسحق بن عمران، «فیالاغذیة» اسحق بن سلیمان، «فی النبض و التفسرة» (=ادرار) علی بن رضوان، «العمدة فی الجراحة» ابن القف و «عشر مقالات فی العین» حنین بن اسحق."