خلاصة:
افزون بر تقسیم الهی قرآن کریم به 11۴ سوره، بنابر تعلیم رسول خدا در سال نهم هجری، قرآن مجید به هفت حزب نیز تقسیم شده است: سه سوره اول (بقره، آل عمران و نساء)، حزب اول؛ پنج سوره بعدی، حزب دوم؛ هفت سوره بعدی، حزب سوم؛ نه سوره بعدی، حزب چهارم؛ یازده سوره بعدی، حزب پنجم؛ سیزده سوره بعدی، حزب ششم؛ و شصت و پنج سوره آخر مصحف شریف از سوره «قاف» تا «ناس»، حزب هفتم قرآن است که پیامبر اعظم آن را «حزب مفصل» نام نهاده اند. بر پایه آموزه های نبوی، حزب مفصل از سوره ناس تا قاف، «لباب» (چکیده و مغز) قرآن است که در شش حزب دیگر قرآن تفصیل یافته، و «باب» (مسیر ورود) قرآن است؛ یعنی مسیر درست آموزش و ترویج، و تحقیق و تفسیر قرآن از این قسمت از قرآن آغاز و به سوره بقره ختم می شود. غفلت و بی توجهی از این تعلیم اسوه حسنه پیامبر اکرم، آسیب های فراوانی را در حوزه آموزش و ترویج، و فهم و تفسیر قرآن در پی داشته که قابل دقت و بررسی است.
Besides the Divine division of the Holy Qur’ān into 114 chapters (sūra)، according to the instructions of the Apostle of Allah (S.A.W.) in 9/630، the Qur’ān was divided into seven portions (ḥizb)، as well: the first three chapters (Al-Baghara، Āl-i ‘Imrān، and al-Nisā) are included in the first portion; the next five chapters make up the second portion; the next seven chapters are the third portion; the next nine chapters are the fourth portion; the next eleven chapters are the fifth portion; the next thirteen chapters are the sixth portion; and the last sixty five chapters of the Noble Qur’ān، from Sūrat Qāf to Sūrat al-Nās، comprise the seventh portion، which the Great Prophet called it Ḥizb al-Mufaṣṣal. According to the teachings of the Prophet، Ḥizb al-Mufaṣṣal، from Sūrat al-Nās to Qāf is lubāb (epitome and inner core) of the Qur’ān that has been detailed in other six portions of the Qur’ān and is the gate to enter the Qur’ān. That is to say، the right path to the instruction of the Qur’ān and its interpretation begins from this section of the Qur’ān and ends up in Sūrat al-baghara. Negligence and ignorance of this paradigm instruction of the Holy Prophet، has left behind many damages in the field of instruction، promulgation، understanding، and interpreting the Qur’ān، which can be closely examined.
ملخص الجهاز:
بر پایۀ آموزههای نبوی، حزب مفصل از سورۀ ناس تا قاف، «لباب» (چکیده و مغز) قرآن است که در شش حزب دیگر قرآن تفصیل یافته، و «باب» (مسیر ورود) قرآن است؛ یعنی مسیر درست آموزش و ترویج، و تحقیق و تفسیر قرآن از این قسمت از قرآن آغاز و به سورۀ بقره ختم میشود.
مسئلۀ تقسیم قرآن به هفت حزب آن قدر معمول بوده و رواج داشته که دیگر نیازی به بررسی علمی و سندی آن احساس نمیشده و نزد قدما به عنوان امری متواتر و مسلم تلقی میشده است17 ابوطالب مکی، قوت القلوب، ج1، ص8۵؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ج1، ص27۶؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج2، ص223؛ ابن تیمیه، دقائق التفسیر، ج 1، ص 2۵؛ کیوان قزوینی، تفسیر کیوان، ج1، ص 72۵_ 72۶.
بنابراین، روایت تحزیب قرآن به هفت حزب، یکی از دهها دلیل روائی است که توقیفی بودن ترتیب سورهها و جمع و تدوین قرآن در عهد نبوی و با تعلیم و اشراف و نظارت رسول خدا را تأیید میکند32 برای دیگر دلایل بنگرید به: زرکشی، البرهان، ج1، ص3۴۵ و 3۵۴-3۵8؛ دروزه، تاریخ قرآن، ص3۵؛ نحاس، الناسخ و المنسوخ، ص۴78؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت(، ص271؛ ایازی، کاوشی در تاریخ جمع قرآن: تحقیقی پیرامون توقیفیت ترتیب سورههای قرآن کریم؛ طباطبائی و رجبی قدسی، «بازخوانی روایات جمع قرآن بر پایۀ حدیث نزول قرآن بر هفت حرف».
* براء بن عازب میگوید: «مصعب بن عمیر و ابن ام مکتوم، نخستین معلمان قرآنی بودند که وارد مدینه شدند و قرآن را به مردم تعلیم میدادند و من قبل از ورود پیامبر اکرم به مدینه، سوره اعلی و برخی دیگر از سورههای حزب مفصل را فرا گرفته بودم و قرائت میکردم»42 مسند طیالسی، ج2، ص80، ح739؛ صحیح بخاری، ج۵، ص۶۶، ح392۵.