خلاصة:
ابراهیم بن هاشم قمی، از راویان فعّال شیعی است که نبود شناخت کافی نسبت به شخصیت فردی و علمی وی سبب ایجاد چالشهایی درباره محدوده زندگی و طبقه روایی او شده است. بحث پیرامون طبقه روایی ابراهیم، از دیرباز و از زمان تدوین منابع رجالی پیشین شیعه و حتی جوامع اولیه حدیثی، همواره موردتوجه اندیشمندان بوده است؛ ولی به دلایلی مانند اجمال متون رجالی، جامع نبودن پژوهشهای پیشین و پنهان ماندن برخی قرائن موثر در حل مسئله، این موضوع همچنان قابل بحث بوده و بازپژوهی مفصلتر و دقیقتری را میطلبد. این نوشتار، پساز بررسی و بیان محدوده زمانی زندگی و فعالیتهای علمی ایشان، به واکاوی اصلیترین چالشهای طبقهشناختی وی میپردازد که عبارت است از: امکان روایت از امام رضا و امام جواد علیهمالسلام و نیز شاگردی وی نزد یونس بن عبدالرحمن و حمّاد بن عثمان. با بررسی قرائن تاریخی، رجالی و سندی، نبود روایت مستقیم ابراهیم از امام رضا علیه السلام، یونس بن عبدالرحمن و حمّاد بن عثمان حاصل میشود؛ ولی میتوان شرفیابی وی به محضر امام جواد علیه السلام در جوانی و در برههای کوتاه و گزارش چند روایت از آن حضرت را به اثبات رساند.
Ibrahim ibn Hashemi Ghomi, is an active Shiite narrator that lack of information from his scientific and personality caused challenges regarding scope of his life and narrative taxonomy. Discussing regarding the narrative taxonomy of Ibrahim draw the attention of scientists since the past and at the time of editing of past Rejali (Biographical evaluation) sources and even the early Hadith communities. But because of some reasons such as brevity of texts, non-comprehensive of previous researches and being hidden of some effective evidences in solving the issue, this issue is still discussable and needs for more elaborating and more specific researches. This writing, by discussing and explaining the time range of his life and scientific activities, will deal with most major challenges of taxonomy that is: Possibility of narration from Imam Reza and Imam Javad (as) and also being student of Yunis ibn abo Al Rahman and Hammad ibn Ottman.By analyzing of historical evidences, Rejali(related to Science of verification of traditionists) and documentary, will conclude that there isn’t direct narration from Imam Reza (as), Yunis ibn Rahman and Hammad ibn; But it could be proved that his being honored to be at presence of Imam Javad (as) while he was juvenile and for a short period of time and has report some narrations from his Excellency.
ملخص الجهاز:
این نوشتار، پساز بررسی و بیان محدوده زمانی زندگی و فعالیتهای علمی ایشان، به واکاوی اصلیترین چالشهای طبقهشناختی وی میپردازد که عبارت است از: امکان روایت از امام رضا و امام جواد؟عهما؟ و نیز شاگردی وی نزد یونس بن عبدالرحمن و حمّاد بن عثمان.
وجود چالش و اختلاف در طبقه روایی ابراهیم بهقدری نمایان است که رجالی بزرگ اهل سنت، ابنحجر عسقلانی (م852ق) زمانی که ترجمه ابراهیم بن هاشم را پیش میکشد، پس از معرفی اجمالی وی و نقل عبارت «اول من نشر حدیث الکوفیین بقم»، بلافاصله به ذکر یکی از چالشهای طبقاتی وی، یعنی ملاقات و نبود روایت وی از امام رضا یا امام جواد؟عهما؟ میپردازد.
الف) گمانهها در تاریخ تولد و وفات براساس قرائن و شواهد سهگانه ذیل، میتوان به گمانهزنی در تاریخ تولد و وفات وی پرداخت: 1ـ منابع مکتوب هیچیک از منابع رجال یا تاریخ اسلام، دربردارنده سال تولد، وفات و یا سال وقوع یکی از رخدادهای زندگی ابراهیم (مانند گزارش زمان سفرهای وی) نیست؛ اما روایتی در تعیین محدوده سال وفات وی، اثرگذار است؛ شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد، شهادت امام هادی؟ع؟ را به نقل از ابراهیم بن هاشم، سال 254 هجری گزارش کرده که بیانگر زندهبودن ابراهیم در آن سال است.
شاید بتوان باتوجهبه میانگین دو دسته (سال 220 برای گروه اول و سال 300 برای گروه دوم)، حدود سال 260 را بهعنوان سال وفات ابراهیم بن هاشم برگزید؛ البته با لحاظ برخی قرائن، انتخاب سال 265هجری بهعنوان سال وفات وی، واقعبینانهتر است ؛ قرائنی چون: توجه به سال وفات همطبقههای وی و احتمال تدوین کتاب النوادر پس از شهادت امام هادی؟ع؟، در سال 254هجری و پیش از عزیمت به قم؛ در این صورت، عمری 80 تا 85ساله برای ابراهیم، متناسب با طول عمر معمولی انسان خواهد بود.