خلاصة:
حضرت علي (ع) يكي از پر بسامدترين مضامين تصويرسازي در نگارگري ايران بوده است، با اين همه شمايل حضرت در نسخه نگاره هاي دوره هاي مختلف، يكسان به تصوير در نيامده است. با توجه به اينكه حضرت علي(ع) با ويژگي ها و صفات پسنديده متعددي شناخته مي شود و روايت هاي گوناگوني پيرامون زندگي و شخصيت آن بزرگوار، در اسلام به خصوص شيعه (اثني عشري) مطرح شده، هدف اصلي اين مقاله، بررسي شمايل نگاري حضرت علي(ع) در نگارگري ايران بر اساس روايت است. بدين منظور، پاره اي از نگاره هاي شاخص دربرگيرنده شمايل حضرت از دوره هاي ايلخاني تا صفوي، از جنبه شكلي، محتوايي و روش بياني، توصيف و تحليل شده است. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه شمايل حضرت علي(ع) در نگارگري دوره هاي ايلخاني، تيموري و تركمن، بر اساس روايت هاي تاريخي، قهرماني و پهلواني ـ اسطوره اي، به تصوير درآمده است، درحالي كه در دوره صفوي، متاثر از غلبه شيعه فقاهتي ـ اثني عشري، شاهد بازنمايي شمايل حضرت بر اساس روايت هاي شيعي هستيم.
ملخص الجهاز:
"با توجه به اینکه حضرت علی× از مهمترین شخصیتهای اسلام بهخصوص شیعه «اثنی عشری» است و با صفات پسندیده متعددی چون پارسایی، شرافت، عدالت، سخاوت، قدرت، شجاعت، مقاومت و فداکاری شناخته میشود و از دیگر سو، در کنار شخصیت تاریخی حضرت، روایتهای متعددی پیرامون زندگی و اعمال و مقام ایشان، نقل شده است، این پرسش مطرح میشود که شمایل حضرت علی× در نگارگری ایران براساس چه روایتهایی به تصویر درآمده است؟ برای پاسخ به این پرسش، بررسی شمایلنگاری حضرت علی× در نگارگری ایران براساس روایت، هدف این پژوهش است.
با این همه، در این نگاره نیز، چهره علی× به تصویر درآمده و تنها نماد مذهبی و نشان قداست و روحانیت حضرت، شعلههای آتش دور سر ایشان است؛ بنابراین، بعد معنوی و باطنی حضرت بهطور کامل در شمایل ایشان، تجسم عینی نیافته و بیشتر بر قدرت و توانایی پهلوانانه و قهرمانانه ایشان، به مانند انسانی شجاع و اسطورهای، تأکید شده است و مسئله اصلی در این است که قدرت، شجاعت و روحیه پهلوانی حضرت، پیوند خورده با نیرویی الهی و آسمانی که در گفتمان شیعه بر آن تأکید میشود، به تصویر درنیامده است؛ بنابراین، در این نگاره نیز تمهید بصری و نمادگرایی خاصی که نشانگر شخصیت فوق بشری و مقدس گونه حضرت علی× باشد، وجود ندارد.
حضرت علی× بهعنوان مهمترین شخصیت اسلام بهخصوص شیعه، با ویژگیها، ابعاد و سجایای گوناگون، شناخته میشود و روایتهای متعددی پیرامون زندگی ایشان وجود دارد، اما با توجه به شرایط مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم در هر دوره، شمایل ایشان در نسخه نگارههای دورههای متعدد، بر مبنای یکی از ابعاد شخصیتی ایشان، به تصویر درآمده است."