خلاصة:
در متون منظوم و منثور فارسی دری، افعالی با ساختار ماده مضارع همراه با نویسه «ی/ ـی» برای بیان مفاهیم وجهی امر و دستور یا دعا و درخواست به کار رفته است. محققان، بدون توجه به تحولات تاریخی زبان فارسی دری، معتقدند که این ساخت مضارع التزامی دوم شخص مفرد برای بیان امر بوده و «باید» از آغاز آن حذف شده است و «ی/ ـی» پایانی این افعال شناسه دوم شخص مفرد است. در این مقاله با بررسی پیشینه تاریخی این ساخت و اشاره به وجه های مختلف و ذکر شواهد متعدد از زبان های دوره باستان و فارسی میانه زردشتی، این نتیجه حاصل شده است که «ی/ ـی» در این ساخت بازمانده تکواژ تمنایی ساز است و ساختار ماده مضارع همراه با «ی/ ـی» وجه تمنایی است که بر مفهوم امر یا دعا دلالت داشته است.
In Early Modern Persian prose and verse، verbs with a present stem accompanied by grapheme "-y" have been used to express modal concepts of imperative and command or invocation and request. Researchers، regardless of the historical changes of Early Modern Persian، believe that this structure of subjunctive 2nd person singular has been used to express imperative mood، and that "bâyad" has been deleted from its beginning، and the ending "-y" in these verbs encodes 2nd person singular. Reviewing the historical background of this structure and mentioning different moods with multiple evidence from Old Iranian languages as well as Zoroastrian Middle Persian، this article concludes that "-y" in the mentioned structure is the remnant of the optative-making morpheme، and that the structure of present stem accompanied by "-y" is the optative mood which indicates the concept of command or invocation.
ملخص الجهاز:
"٢. بیان مسئله در متون فارسی دری ، مادة مضارع بدون افزودن نشانه ای دیگر و بدون شناسه برای بیان مفاهیم وجهی امر یا دعا و درخواست به کار رفته است ؛ این ساخت را وجه امری نامیده اند: «چهار مرغ بگیر و بکش » (طبری ، ١/١٣٣٩: ١٦٧).
«بار خدایا، فرشتگان فرستی » (= فرست ) (تاریخ سیستان ، ١٣١٤: ٤١) محققان بدون توجه به پیشینة تاریخی افعال و مسئلة وجه ٢ و وجهیت ،٣ این ساخت را مضارع التزامی دوم شخص مفرد دانسته اند و معتقدند "باید" از آغاز این جمله ها حذف شده است (← ٣).
٤. بحث و بررسی در این قسمت ، نخست آرای بهار و دیگر محققان ، که ساخت مادة مضارع همراه با "ی " را مضارع التزامی دوم شخص مفرد دانسته اند، نقد می شود و پس از آن ، وجه هایی که از دورة باستان تا فارسی دری باقی مانده اند و بر مفهوم امر دلالت داشته اند با مثال های متعدد بررسی می شوند.
شناسه های وجه التزامی در فارسی میانه مفرد جمع اول شخص -ān -ām دوم شخص -āy -ād سوم شخص -ād -ānd وجه التزامی گاه برای بیان دعا و درخواست به کار رفته است (برونر، ١٩٧٧: ٢٠١ـ٢٠٥؛ راستارگویوا، ١٣٧٩: ١٦٦ـ١٦٧؛ ابوالقاسمی ، ١٣٨٧: ١٧٥، ١٨٧ـ١٨٩): آتش نیایش ، بند نهم : rōšn bawāy andar ēn mān."