خلاصة:
عصر امام باقر علیه السلام از جنبه فکری و اجتماعی یک مقطع مهم و نقطه عطف در زندگی شیعیان به شمار می رود. مطالعات و پژوهش های معطوف به تاریخ اجتماعی شیعیان، که در سال های اخیر افزایشی چشم گیر داشته است، درباره این گونه مقاطع تاریخی اهمیتی مضاعف می یابد. مقاله حاضر با بهره گیری از گزارش های مندرج در منابع مختلف تاریخی، در پی یافتن پاسخ پرسش هایی درباره مهم ترین چالش های اجتماعی شیعیان در این دوره، در حوزه اندیشه ای و رفتاری است. بر اساس یافته های این پژوهش، می توان مهم ترین این چالش ها را چنین برشمرد: اختلاف و چنددستگی شیعیان با گسترش کیسانیه و ایجاد زمینه های پیدایش زیدیه، دوری شیعیان کوفه از امام باقر(ع) و تاثیر آن در انحرافات فکری و عملی آن ها، مشکلات اقتصادی شیعیان و درگیری آن ها با یک دیگر در این زمینه، و سرانجام پدیده غلات و تاثیر اندیشه ها و عملکرد نامناسب آنان بر انحراف برخی شیعیان و بدنامی شیعیان.
ملخص الجهاز:
"شـیعیان در جامعـه اسـلامی از چـه جایگـاهی برخوردارنـد؟ میـزان مشـارکت ایشـان در فعالیت های اجتماعی، و نیز مهم ترین چالش هـای پـیش روی آنـان چـه بـوده اسـت ؟ در جامعه ای که یک حاکمیت مخالف ائمه ، یعنی دستگاه بنی امیه بر آن سیطره داشـته ، تعامل شیعیان با مردم چگونه بوده است ؟ این نوشتار میکوشد به این پرسش ها پاسخ دهد؛ که البته نبود دسته بندی مشخص میان شیعیان ، مشخص نبودن حدود و ثغـور مـذاهب در این دوره ، اهداف متعدد شیعیان و آغاز انحرافات و تحرکات فرقه ساز در بـین آنـان بعـد از قیام امام حسین علـیرغـم اشـتراک در یـک ریشـه اعتقـادی (اعتقـاد بـه وصـایت امیرالمؤمنین علی )، از دشواریهای این مقاله برای دست یابی به پاسخ ایـن سـوالات است .
از این رو، برخی از آن ها، درباره امامت آن حضرت دچار تردید شدند و به «زید»، بـرادر امـام گرویدند و بعدها انشعابی را در شیعه به وجود آوردند؛ موارد زیر، نمونه هایی از ایـن دسـت است : / ـ زیاد بن منذر؛ مکنی به ابی جارود،٥ که فرقه جارودیه به او منتسب است ؛ ـ عمر بن ریاح ؛ علت انحراف وی از امام باقر پاسخ متفاوت امام بـه یـک سـوال ایشان به دلیل تقیه بود که پس از برگشت از امامت امام ، اظهار میدارد امامی که به تقیه فتوا میدهد و آماده برای خروج نیست مورد پذیرش نیست ؛ بلکه امام آن است که بر ضد 6 حکومت خروج کند، آمر به معروف و ناهی از منکر باشد."