خلاصة:
قرآن کریم در بیش از سیصد آیه، انسان ها را به تفکر و تعقل دعوت کرده است. از منظر علامه طباطبایی رحمه الله تفکر مورد تاکید و تایید قرآن کریم چیزی جز روش تفکر منطقی و فلسفی نیست؛ بنابراین عقل در کنار نقل یکی از منابع معرفت دینی است. از دیدگاه ایشان تعارض میان حکم قطعی عقل با حکم قطعی نقل، احتمالی بی مورد و اساسا محال است. در صورت تعارض دلیل عقلی قطعی با ظاهر دلیل نقلی، دلیل عقلی بر دلیل ظنی نقلی مقدم خواهد بود. مرحوم علامه اشکالات منکران روش استدلال منطقی و فلسفی را به تفصیل پاسخ می دهد و از سویی دیگر روش بحث در علم کلام را به دلیل آنکه بر تعقل برهانی و تفکر استدلالی منطبق نیست، به شدت انکار می کند. رهاورد دیدگاه علامه طباطبایی رحمه الله اتحاد عقل و وحی و همسویی آموزه های وحیانی با دستاوردهای عقلی فلسفی است.
ملخص الجهاز:
"١ اساسا از دیدگاه علامه ، ادله نقلی قدرت نفی و انکار حجیت استدلال های عقلی را ندارند؛ زیرا اعتبار و حجیت ادله نقلی به وسیله دلیل عقل ثابت شده است و اگر دلیل نقلی بخواهد اعتبار عقل را انکار کند، در واقع اعتبار و حجیت خود را نفی کرده است : هیچ دین و مذهبی و هیچ روش نظر دیگری از هیچ راهی نمیتواند حجیت عقل قطعی و صحت بحث فلسفی را نفی نموده و الغا کند؛ زیرا در این صورت همان تیشه را اول به ریشه خود میزند و حقانیت خود را که ناچار از همین راه باید 2 تأمین شود، ابطال مینماید.
حال سؤال این است که چگونه ممکن است مدونان علم منطق ، قبل از تدوین آن ، در تفکراتشان دچار اشتباه و خطا نشده باشند؛ و حال آنکه هنوز علم منطق به وجود نیامده بود؟ پاسخ : مرحوم علامه میفرماید: این سخن ، از زشت ترین انواع مغالطه است ؛ زیرا: اولا در این استدلال ، مستشکل با یک قیاس منطقی، خواسته اعتبار ضوابط منطقی را انکار کند؛ ثانیا باید توجه داشت که تدوین علم منطق چیزی جز بازخوانی قواعد و ضوابط عقل فطری بشر درباره نحوه استدلال صحیح نیست ؛ به عبارت دیگر تدوین کنندگان علم منطق ، ضوابط و قوانین تفکر را که به نحو اجمالی در فطرت همه انسان ها موجود است ، به صورت 2 تفصیلی، کشف و تدوین کرده اند."