خلاصة:
خواجه نظام الملک حسن طوسی (م.٤٨٥ه .ق)وزیر با تدبیر دولت سلجوقی در جهت ایجاد تمرکز سیاسی در ایران، با تکیه بر اندیشه ایرانشهری، دین را همزاد دولت خواند و با رسمی کردن مذهب سنی شافعی به هدف خود جامه عمل پوشاند. وی برای رسمیت دادن به مذهب شافعی و برای یکدست کردن جامعه از لحاظ مذهبی فعالیت های بسیاری انجام داد، از جمله اقدامات خواجه می توان به ایجاد نظامیه ها برای تربیت کردن دولت - مردان و دیوانسالاران مورد پسند دستگاه سنی سلجوقی و فشار به مذاهب دیگر اشاره کرد. تالیف کتاب سیاست نامه یکی دیگر از فعالیت های نظام الملک بود که در آن علاوه بر نوشتن آیین ملکداری به تبلیغ همزاد بودن دین با دولت پرداخته و مذهب سنی شافعی را به عنوان دین درست و مذاهب شیعه از جمله شیعه هفت امامی را با عنوان بد مذهبی و بد دینی مورد نکوهش قرار داده است .
ملخص الجهاز:
"تالیف کتاب سیاست نامه یکی دیگر از فعالیت های نظام الملک بود که در آن علاوه بر نوشتن آیین ملکداری به تبلیغ همزاد بودن دین با دولت پرداخته و مذهب سنی شافعی را به عنوان دین درست و مذاهب شیعه از جمله شیعه هفت امامی را با عنوان بد مذهبی و بد دینی مورد نکوهش قرار داده است .
اقدامات نظام الملک علی رغم پیروزیهای چشمگیر که از نظر سیاسی و نظامی به همراه داشـت در برخی از زمینه های علمی و اجتماعی چندان مفید و ثمربخش نبود چرا کـه بیـشترین تمرکـز در زمینـه آموزش را در مبحث مذهب و دین خلاصه کرد و تلاشهای وی در جهـت تقویـت یـک مـذهب و حمایت بی دریغ از آن و برانداختن و در حاشیه قرار دادن مذاهب دیگر، تاثیرات سوء و بازدارنـدهای در 1 سیر اندیشه و افکار آزاد به جای گذاشت وتا دیرگاهی پیشرفت علوم بشری را به حالت رکود درآورد.
همین تدبیر و هوشمندی سبب شد که خواجه با تکیه بر اندیشه ایرانشهری در ایران باستان و برای متمرکز کردن قدرت سیاسی به این دلیل که ترکان تمرکز سیاسـی نداشـتند و برای غلبه بر زندگی و سیاست قبیله ای ترکـان، دیـن را بـه عنـوان رکـن اساسـی مملکـت و مملکت داری بداند و بر همراهی دین و دولت با یکدیگر در جهت دست یابی به سیاسـت بهتـر پای بفشارد."