خلاصة:
انتظار میرفت پس از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم در 1263ه.ق/ 1847م میان ایران و عثمانی، اختلاف مرزی و نیز منازعه بر سر تسلط بر عتبات، فروکش کند. اما رفت و آمد کاروانهای زیارتی ایرانی که گاه جنازههایی برای دفن در عتبات همراه داشتند، مشکلات تازهای پیش روی دو دولت ایجاد کرد. مأموران مرزی عثمانی از ورود اجساد به عتبات به بهانه ترس از شیوع بیماریهایی چون وبا، حصبه و طاعون جلوگیری و مسافران را در خانقین قرنطینه میکردند. رفتار ناپسند این مأموران با زائران ایرانی، موجب بروز مشکلاتی در مناسبات دو کشور شده بود. در این مقاله با روش تاریخی تحلیلی، مشکلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی برآمده از حمل اجساد به عتبات عالیات، در مناسبات دو کشور، بررسی شده است. آغاز دوره جدیدی از درگیریهای شیعی ـ سنی، تحیمل هزینههای اضافی بر زائران به سبب قرنطینه و تعرفههای گمرکی و افزایش جمعیت و نفوذ شیعیان در عراق به بهانه همراهی با اجساد، بخشی از پیامدهای، منازعه جدید بود.
ملخص الجهاز:
به علاوه رفت و آمد کاروان های زیارتی ایرانی به عتبات عالیات ، اقامت برخی از ایرانیان در این شهرها، حضور علما و مراجع تقلید شیعی در نجف و دیگر شهرهای عراق ، ارسال موقوفات و نذورات و حمل جنازه ها برای دفن در شهرهای مقدس عراق ، مهم ترین چالش ها در مناسبات دو کشور بود (رحمانیان ، ٢).
علاقه روزافزون ایرانیان شیعی مذهب ، در سال های پایانی حکومت قاجار، به دفن مردگان خود در عتبات ، حمل اجساد به عراق را نه تنها به تجارتی پر سود تبدیل کرده بود، بلکه موجب بروز تنش میان مأموران ایران و عثمانی و نیز اتباع شیعی عثمانی در عراق ، با این دولت ، شده بود (نفیسی، ٦١).
با این حال رفت و آمد گسترده زائران ایرانی و حمل جنازه های مردگان خود به عتبات ، مانع بهبود مناسبات دو دولت شد، به گونه ای که این مشکل ، تا اواخر حکومت قاجاریه و تجزیه قلمرو عثمانی همچنان ادامه داشت .
پس از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم ، شمار زائران ایرانی ، به چندین برابر افزایش یافت ، اما پس ازبروز اختلاف میان دو دولت بر سر تحدید مرزها و مسئله قطور، به سبب بدرفتاریهای مأموران عثمانی ، دولت ایران به مدت چهار سال رفت و آمد کاروان های زیارتی را به عتبات ، ممنوع کرد (معتمد، ١٦٩/٢).
در کنار تعرض مأموران عثمانی و تلاش برای دریافت حق گمرک بیشتر یا سخت گیری در تذکره ها (نکـ : سند شماره ٣)، اوضاع نامناسب بهداشتی نیز بر مشکلات زائران میافزود و گاه موجب می شد کاروان های زیارتی چندین روز در قرنطینه نگه داشته شوند (درینگل ، ش ٢).