خلاصة:
جستار پیش رو به بررسی دو گزارش کمابیش یکسان از دو قصیده میپردازد؛ یکی مربوط به ادبیات عرب و سدة دوم هجری است و دیگری مربوط به ادبیات فارسی و سدة سوم. طبق این دو گزارش، هارون الرشید و امیر نصر سامانی که مدتی ترک وطن کرده با شنیدن چکامهای که رودکی و منصور نمری میگویند، با شتاب به موطن خود بازمیگردند. قصیدة رودکی به «بوی جوی مولیان» معروف است و قصیدة نمری را «یادِ بغداد» نامیدهایم. در این مقاله پس از یاد هر دو گزارش، به همسنجی شکلی و محتوایی آن دو و تاثیر احتمالی یک راوی از راوی دیگر و عواملی که سبب شده دو قصیده در خلیفة عباسی و امیر سامانی مؤثر بیافتد، اشاره کردهایم.....ة سوم. طبق این دو گزارش، هارون الرشید و امیر نصر سامانی که مدتی ترک وطن کرده با شنیدن چکامهای که رودکی و منصور نمری میگویند، با شتاب به موطن خود بازمیگردند. قصیدة رودکی به «بوی جوی مولیان» معروف است و قصیدة نمری را «یادِ بغداد» نامیدهایم. در این مقاله پس از یاد هر دو گزارش، به همسنجی شکلی و محتوایی آن دو و تاثیر احتمالی یک راوی از راوی دیگر و عواملی که سبب شده دو قصیده در خلیفة عباسی و امیر سامانی مؤثر بیافتد، اشاره کردهایم.
ملخص الجهاز:
با توجه به آنچه برخي سخن سنجان دربارة بياعتمادي به راستي روايتگري عروضي سمرقندي گفته اند، ميتوان ادعا کرد وي ماجراي رودکي و امير نصر ساماني را براساس داستان هارون الرشيد و منصور نمري ساخته و پرداخته است .
دربارة چکامۀ رودکي که به «بوي موي جوليان » شهره است ، بسيار سخن گفته شده و حتي برخي در اصل تاريخي آن شک کرده اند؛ اما از ماجراي شعر منصور نمري در وصف بغداد- که در اينجا آن را «ياد بغداد» ناميده ايم - و تحريک هارون الرشيد براي بازگشت بدانجا کمتر سخن گفته شده است .
روايتي از اين ماجرا دربارة سفر هارون الرشيد، خليفۀ نام آور و نيمه افسانه اي (با توجه به داستان هايي که دربارة او به ويژه در هزار و يک شب گفته شده است ) از بغداد به شهر خوش آب وهواي رقه وجود دارد که سرايندة همنشين او، منصور نمري با سرودن چکامه اي در وصف بغداد و زيباييهاي طبيعي و تمدني آنجا خليفه را پس از چندين سال اقامت در رقه ، به بازگشتن به بغداد تشويق کرد.
ه ) اختلاف در توصيف هاي دو قصيده : رودکي در «بوي جوي موليان »، وصف طبيعت را با ستايش درآميخته است ؛ يعني هم از صفات بخارا سخن گفته (بيت هاي اول تا سوم ) و هم از ويژگيهاي امير ساماني (بيت هاي چهارم ، پنجم و ششم )؛ درحالي که نمري در قصيدة خود، تنها بغداد را توصيف کرده و هيچ گونه ستايشي از هارون الرشيد نياورده است ؛ بنابراين ، شعر نمري درشمار سروده هايي قرار ميگيرد که در ادبيات عرب از سدة دوم هجري قمري به بعد دربارة برخي شهرها فراوان گفته ميشد.