خلاصة:
مسئلۀ این پژوهش، تحلیل و مقایسۀ نسبت دین و اخلاق از نگاه ابنتیمیه و رابرت آدامز است. در مسیر دریافت پاسخ، موضع این دو متفکر را در چهار بخش به تفصیل بررسی کردهایم. حاصل مقایسه این است که از نگاه ابنتیمیه، اخلاق در تمام ساحتهای چهارگانۀ وجودی، معرفتی، معنایی، و هنجاری به دین وابسته است. اما آدامز، در عین وابسته انگاشتن اخلاق به دین در دو ساحت وجودی و هنجاری، در بحث از نسبت معرفتی و معنایی، به تمایز و استقلال اخلاق از دین متمایل میشود. با این همه در مقام ریشهشناسی و نقد نگرش آنان باید گفت: اولاً شباهت مبنایی نگرش این دو چشمگیرتر از تفاوت بیانی آنها است. ثانیاً چالش پیش روی آنان در این نقیصه برجسته میشود که هیچکدام پاسخ مناسبی را برای تبیین رابطۀ دین و اخلاق تدارک ندیده و فرآیند تعامل اخلاقی خدا و خلق را به روشنی ترسیم نکردهاند.
The present paper aims to explore the relationship between religion and ethics from the perspective of Ibn Taymiyyah and Robert Adams. For this purpose، this article investigates comprehensively the standpoints of these two thinkers in four parts. The results of the research reveal that from the perspective of Ibn Taymiyyah، ethics is dependent upon religion in four dimensions (ontological، epistemological، semantic، and normative). According to Adams، although ethics is dependent on religion in ontological and normative dimensions، they are autonomous regarding epistemological and semantic dimensions. The critical analysis of these two perspectives results in two conclusions. First: there are considerable similarities between these two viewpoints prevailing over their differences. Second: these two thinkers have not provided a proper definition of the relationship between ethics and religion and have not clarified the ethical interaction between God and man.
ملخص الجهاز:
"اما در خصوص پیشینه مسئله این تحقیق (که مشخصا به بحث از ابن تیمیه و آدامز می پردازد) باید گفت که اگرچه در باب نگرش این دو متفکر به مسئله مورد بحث مطالبی نگاشته شده که در بخش فهرست منابع مندرج است ، اما مقایسه دیدگاه این دو، به همراه بررسی انتقادی نقطه ضعف مشترک آنان ، پژوهشی است که به گمان نگارنده گامی خواهد بود در جهت تنویر یکی از پرسش های فلسفی ، کلامی و اخلاقی ستبر در دنیای معاصر.
٣. وابستگی اخلاق به دین در نگاه ابن تیمیه به تفصیلی که خواهیم دید، ابن تیمیه ذات و صفات و انشائات شارع مقدس را در هر چهار ساحت وجودی ، معرفتی ، معنایی و هنجاری به عنوان معیار حسن و قبح تلقی کرده است [٨، ج١، ص ٧١].
» توضیح مطلب آن که مطابق نظریه امر الهی ، این اشکال قدیمی همچنان پابرجاست که در صورت فقدان مرجعیت عقل انسان در تشخیص حسن و قبح امور، که عبارت اخری برای وابستگی معرفتی اخلاق به دین است ؛ اولا) اخلاق از واقع گرایی ساقط می شود.
از همین منظر می توان گفت که نظریه امر الهی بر خلاف مقصود و مدعای اولیه خود، که فرادست نشاندن منزلت دین در نظام معرفتی بشر است ، در مقام عمل به سبب فقدان توجه به بعد عقلانی ـ انضمامی اخلاق ، از تشویق و همراه کردن منتقدان دین ناتوان است و به بیان دیگر، زبان مشترکی را میان خود و خداناباوران برقرار نمی کند."