خلاصة:
یکی از راههای جاودان ساختن اعمال و کردارهای پادشاهان در روزگار باستان، خصوصاً در آسیای غربی، برپا ساختن سنگیادمانها و برنوشتن کتیبههای سنگی و نقوشبرجسته در مکانهای خاص و نمایان بوده است. برپایی این یادمانها در مناطق مهم برای بزرگداشت پیروزیهای نظامی و یا ادعای تسلطِ سیاسی و اقتصادی در مناطق مختلف، یک سنت رایج در شرق نزدیکِ باستان بوده است. پاشاهان امپراتوری آشور (934 تا 605 ق.م.) که بارهایبار به لبهی غربی فلات ایران لشکر کشیدند و گهگاه به مناطق درون ایران و سرزمینهای شرقیتر راه یافتند از خویش یادمانها و یادگارهای سنگی متعددی برجای گذاردند و خاطرهی کشورگشاییهای خود را جاودان ساختند. امروزه در ایران 5 سنگیادمان و نقشبرجستهی آشوری بازشناخته شده است؛ بهگونهای دقیقتر دو سنگیادمان و سه نقشبرجسته. سطح هنری و میزان دقت و ظرافت مصروف در تولید چنین آثار هنری یادمانی، نشاندهندهی میزان اهمیت این نواحی در نگاه کشورگشایانه پادشاهانِ آشور نو است. در پژوهش حاضر، سعی گردیده با سنجش میان سبک هنری این 5 اثر، به بازسازی انگیزههای کشورگشایی آشوریان پرداخته شود و به این پرسش که آیا از طریق تحلیل هنری این آثار میتوان به میزان اهمیت مناطق پیرامونی در نگاه راهبردی امپراتوری آشور پیبرد، پاسخ داده شود. این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی و از منظر روش تحقیق بهصورت تاریخی و توصیفی-تحلیلی است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این نکته است که این 5 اثر از نگاه سطح هنری ابداً با یکدیگر برابر نیستند؛ در دو سنگیادمانِ تیگلَتپیلِسر سوم (744 تا 727 ق.م.) و سارگُن دوم (721 تا 705 ق.م.)، با سبکی برتر، رسمی و شاهانه و در سه نقشبرجستهی تنگور، میشخاص و اشکفت گُلگُل با نقوشی کنده شده در دل کوه و لاجرم سبک هنری آفریده شده در محل، مواجهایم که شباهتها و تفاوتهایی در اجرا با هم دارند. این پژوهش از این منظر میتواند مورد اهمیت باشد که یادمانهای آشوری یافت شده در ایران را باهم و با نمونههای مشابه در مناطقِ همجوار مورد ارزیابی سبک هنری قرار داده است.
ملخص الجهاز:
متأســفانه زمــان و مــکان دقيــق ايــن کشــف را نميتــوان بــا قاطعيـت تعييـن کـرد؛ امـا شـواهد نشـان ميدهـد کـه ايـن تکه سـنگ متعلـق بـه سـنگ يادمان تيگلت پيلســر ســوم اســت کــه پيش تــر به دســت لويــن منتشــر شــده بــود و ميتــوان آن را مربــوط بــه ســال ٧٣٧ ق .
ايـن سـنگ از نظـر فن شناسـي سـاخت ، سـبک هنـري و ويژگيهـاي ظاهـري قابل مقايسـه بـا ديگـر آثـار به دسـت آمـده از دوره ي آشـور نـو، از جملـه سـنگ يادمان سـارگن دوم در نجف آبــاد و لارنــاکا١٤ (٤٤٩-٤٢٩ :٢٠١٠ ,Radner)، ســنگ يادمان اســرحدون در زينجيرلــي١٥ ترکيــه (١٨٦-١٨١ :٢٠١١ ,Leichty)، ســنگ يادمان آشــورناصرپال در کلخــو (٣٤ :١٩٢٨ ,Hall)، ســنگ يادمان شــلمناصر ســوم در دياربکــر ترکيــه و ســنگ يادمان ادد- نيـراري سـوم در معبـدي در تل الرمـاح ١٦ (٦٤ :٢٠٠٦ ,Frame) اسـت ، کـه همگـي از ويژگيهاي يکسـان سـنگ يادمان هاي سـلطنتي سـاخته شـده در دوره ي آشـور نـو برخوردارنـد و تنهـا تفاوتي کــه ميــان ســنگ يادمان تيگلت پيلســر بــا ديگــر ســنگ يادمان ها وجــود دارد، ايــن اســت کــه ايـن سـنگ برخـلاف ديگـر آثـار ذکر شـده کـه همگـي داراي حاشـيه ي گـرد در قسـمت فوقاني هسـتند، تقريبـا ماننـد يـک جعبـه ي مستطيل شـکل اسـت کـه نقـوش در آن حـک شـده اسـت (تصويـر ٨).
J. , 1977, “The Assyrian Royal Rock Inscription from Shkaft-i Gul Gul”, Iranica Antiqua XII, pp.