خلاصة:
سابقه افراط گرائی در قفقاز به بعد از عصر تزاریسم در روسیه و همچنین پس از استقلال جمهوریهای قفقاز جنوبی در اواخر قرن بیستم برمیگردد. در این دوران اتحاد جماهیر شوروی با هرگونه آزادی دینی در منطقه قفقاز مقابله میکرد و همین امر باعث عکسالعمل تند مسلمانان بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی گردید. به دنبال این تحول، یک خلاء اعتقادی در میان کشورهای حوزه قفقاز ایجاد شد و پس از رفع محدودیتهای مذهبی، فرصت مناسبی برای اسلامگرایان جهت ایجاد ارتباط با مسلمانان منطقه از جمله گروههای افراط گرا که در روسیه مستقر بودند فراهم گردید. مشکلات اقتصادی- اجتماعی در جمهوریهای شمال قفقاز از جمله بیکاری، کاهش درآمدها، کم سوادی و ناآگاهی نسبت به فرقه وهابیت، موجب نفوذ رادیکالیزم در جوامع قفقاز گردید. این شرایط فضای مناسبی را برای شکلگیری شبهنظامیان جدید در شمال قفقاز به وجود آورد و گروهی از مسلمانان با تفسیری افراطی از اسلام، وارد فعالیتهای مبارزاتی شدند. این گروهها بارها از سوی افراطیون خارجی بخصوص گروههای مستقر در عربستان، سوریه و عراق مورد حمایت قرار گرفته و موفق شدند تفکر منحرف خود را به دیگر مناطق مسلماننشین روسیه نیز منتقل نمایند. جمهوری آذربایجان به عنوان بخشی از حوزه قفقاز که در مجاورت اسلامگراهای افراطی جمهوری داغستان و چچن قرار دارد، نیز امروز توسعه افراط گرائی فرقهای و مذهبی را باور کرده است.
این مقاله در مقام تحلیل و بررسی سابقه و چگونگی رشد افراط گرائی و نقش آن در امنیت قفقاز و علت وجودی خشونت و بیثباتی در منطقه از جمله رشد تهدیدهای تروریستی در روسیه و جمهوری آذربایجان و میزان پذیرش جوامع این منطقه برای همکاری با تروریستها میباشد.
ملخص الجهاز:
اعـزام گـروه هـای افراطـی سـلفی و تکفیری آذری به سوریه و عـراق و نفـوذ اندیشـه هـای افراطـی در میـان مسـلمانان روسـیه بخصوص در جمهوریهای خودمختار قفقاز شمالی مانند داغستان ، توجه دولت های مسـکو و باکو به خطر افراط گرائی را جلب کرده است .
در این میان برخی کشـورهای عـرب همچـون عربستان سعودی و چند کشور غربی از جمله آمریکـا، بـرای تحقـق اهـداف خـود در قفقـاز شمالی و بخصوص تضعیف و بیثبات سازی روسیه ، حمایت از گروه های افراطـی و تجهیـز و آموزش آنان را در سرلوحه اولویت هـای امنیتـی خـود قـرار داده انـد.
جمهوری آذربایجان که به تنهایی قادر به مبارزه با تروریسم نیست ، آمادگی خود برای همکاری بـا کشـورهای همسـایه جهـت مقابله با افراطیگری و فعالیت گروه های تروریستی در منطقه را بارها اعلام کرده است .
البته کشورهایی که پدیدآورنده و تجهیز کننده گروه های افراطی نظیر داعش و النصره بوده اند، از اتحاد ایران ، روسیه و جمهوری آذربایجان برای مقابله با تروریسم ، ناخشـنود بـوده و سعی دارند موانعی بر سر راه این همکاری ها ایجاد کنند.
١ متن بیانیه پایانی نشست سران ایران ، آذربایجان و روسیه ، دنیای اقتصاد، ١٣٩٥/٥/١٨ نتیجه گیری برای پاسخ به پرسش مقاله مبنی بر اینکه آیا کشورهای حوزه قفقاز نیز هماننـد کشـورهای غرب آسیا، دستخوش درگیری با گروه های افراطی و تندرو خواهنـد شـد و آیـا منطقـه قفقـاز در آینده به یک منطقه بحران خیز تبدیل شده و محل جولان گروه های تروریستی تکفیـری خواهـد بود، باید به چند نکته توجه کرد.