خلاصة:
مقالة حاضر به بررسی همشکلی مسیرنماها در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری (گویش مینجایی) میپردازد. این بررسی براساس رویکرد نوین ریزنحو صورت پذیرفته است. از این رو در بخش مقدمه به تفصیل به معرفی این رویکرد و نیز آثار پیشین پرداخته شدهاست. در بخش دوم، علاوه بر تحلیل مسیرنمایی، پدیدة همشکلی در سه زبان مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. دادههای مربوط به این زبانها از گویشوران بومی جمعآوری شده است. ضرورت پرداختن به این موارد همشکلی نشان میدهد ریزنحو تا چه اندازه پاسخگوی موارد همشکلی در زبانهای ایرانی است و اینکه زبانهای ایرانی از چه الگوی همشکلی تبعیت میکنند. الگوی همشکلی در زبان فارسی به این صورت است که مکاننما، مسیرنمای مبدأ و مقصد با تکواژ جداگانهای صورتبندی و مسیرنمای مبدأ و گذر با تکواژی واحد ظاهر میشوند. در اکثر موارد همشکلی مسیرنمای مبدأ و گذر از نوع ظاهری است، چون فعل در واژگانی کردن گرة گذر دخیل است. الگوی همشکلی در کردی کرمانشاهی تابع نوع و جایگاه فعل در گروه فعلی است. در مورد افعال واژهبست پذیر، اگر فعلآغازی باشد، الگوی همشکلی به صورت «مکاننما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعلپایانی باشد، «مکاننما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» است. در مورد افعالی که واژه بست نمیپذیرند دو الگوی «مکاننما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» و «مکاننما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» برقرار است. الگوی همشکلی در لری اگر فعلآغازی باشد، به صورت «مکاننما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعلپایانی باشد، به صورت «مکاننما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» میباشد. این الگو جزء الگوهایی است که برای آن تا به حال مصداقی یافت نشده است
ملخص الجهاز:
"مسیرنمای مبدأ (همان) موارد مشابه همشکلی در چارچوب صرف توزیعی با فرض کممشخصبودگی عناصر واژگانی تحت عنوان «اصل زیرمجموعه»[34] آورده شده است: (5) اصل زیرمجموعه (هله[35]، 1997): محتوای واجی یک عنصر واژگانی در یک تکواژ، در گره پایانی درج میشود، اگر آن عنصر بر تمام یا زیرمجموعهای از مؤلفههای دستوری پایانه منطبق باشد.
2. تحلیل دادهها در این بخش ابتدا به طبقهبندی مسیرنما براساس رویکرد ریزنحو میپردازیم و در ادامه پس از بررسی ساختار نحوی سه مسیرنمای اصلی مبدأ، مقصد و گذر، الگوهای همشکلی را در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری مینجایی مورد تحلیل قرار میدهیم.
از طرفی جایگاه فعل هم در مورد افعال واژهبست پذیر مهم است چون مکاننما در صورت فعل آغازی بودن به گونهای دیگر واژگانی شود و اینکه در مسیرنمای مقصد و مبدأ فعل میتواند حرکتی و از یک نوع باشد.
براساس مشاهدات صورت گرفته در این زبان الگوی همشکلی مسیرنماها در این زبان وابسته به جایگاه فعل در گروه فعلی است: اگر فعل در جایگاه پایانی باشد مکاننما و مسیرنمای مبدأ با تکواژ de و مسیرنمای مقصد با تکواژ ve واژگانی میشوند.
همانگونه که مشاهده شد الگوی همشکلی در زبان فارسی به این صورت است که تنها مسیرنمای مبدأ و گذر با یک تکواژ یکسان واژگانی میشوند و با تکواژهای مسیرنمای مقصد و نیز مکاننما متفاوت است.
اما الگوی همشکلی در حالت فعل پایانی زبانهای کردی کرمانشاهی و لری امری نادر است، چون گره مسیرنمای مقصد که بین گره مسیرنمای مبدأ و مکاننما واقع است با تکواژی جداگانه واژگانی میشود و مسیرنمای مبدأ و مکاننما با تکواژی همسان واژگانی میشود، و این امر قابل پیشبینی نیست."