خلاصة:
وفودنگاری گونهای از نگارش سیرۀ پیامبر(ص) است که به ورود هیئتهای نمایندگی قبائل مختلف به مدینه برای شنیدن دعوت اسلام میپردازد. مانند دیگر مسلمانان، امامیه نیز آثاری اینچنین نوشتهاند. از جملۀ این آثار، الوُفود علی النبی، نوشتۀ حسین بن محمد اَزدی، و وُفود العرب إلی النبی، اثر مُنذِر بن محمد قابوسی است که هیچ کدام بر جای نمانده و در منابع شیعی، روایتی از آنها در زمینۀ وفود نقل نشده است. تنها در اُسد الغابَة و کتاب الإصابة روایاتی از آنها آمده است. در این نوشتار، بهروش تحلیل محتوا، این روایات، بررسی و روشن شده که نویسندگان اُسد الغابَة و الإصابة به اصل آثار یادشده دسترسی نداشته و تنها از طریق مشایخ خود این روایات را نقل کردهاند. به نظر میرسد رویکرد تاریخی اَزدی و قابوسی و بیتوجهی به روایات امامان(ع) سبب بیمهری علمای شیعه به این کتابها و عدم نقل روایات آن بوده است. قابوسی همه روایات استاد خود اَزدی را نقل کرده است از این رو احتمالاً کتاب وی رونوشتی از اَزدی، بوده است.
ملخص الجهاز:
ازاین رو، موضوع این نوشتار پرداختن به تلاش سیره نگاران امامیه در گردآوری روایات وفود، با تأکید بر دو اثر الوفود علی النبی(ص)، نوشتۀ حسین بن محمد ازدی ، و وفود العرب الی النبی(ص)، اثر منذر بن محمد قابوسی ، خواهد بود.
انتظار می رفت در نوشته هایی همچون «نگاهی گذرا به تاریخ نگاری در فرهنگ تشیع »، اثر رسول جعفریان ،١ مقالۀ «تاریخ نگاری شیعیان در سده های نخستین »، اثر منصور داداش نژاد،٢ و مقالۀ «اصحاب امامان شیعه و سیره نگاری »، نوشتۀ حسین حسینیان مقدم ،٣ آگاهی هایی درباره وفودنگاری شیعیان ، وجود داشته باشد اما تنها در نوشتۀ جعفریان ، آن هم در دو خط ، به نگارش کتاب الوفود توسط قابوسی اشاره شده است (جعفریان ، ٤).
موضوع این اثر وفودنگاران امامیه نبوده و ازاین رو در کنار معرفی منابع اهل سنت ، با بیانی گذرا به کوشش برخی از علمای شیعی در نگارش وفود هم اشاره و سپس ، به دسته بندی روایات وفود و تحلیل آن ها پرداخته شده است .
در منابع اهل سنت ، نه روایت در موضوع هیئت های نمایندگانی که به نزد پیامبر(ص ) آمدند، از منذر بن محمد قابوسی نقل شده که وی نیز آن ها را از استادش ، حسین بن محمد ازدی ، نقل کرده است .
ازدی و قابوسی هیچ یک از روایات را از امامان معصوم نقل نکرده اند و عمدٔە روایاتشان از راویان اهل سنت بوده است ، هرچند از هشام بن محمد کلبی شیعی نیز روایت گفته اند.