خلاصة:
ساوه یکی از شهرهای مشهور منطقة جبال در دوران اسلامی است که بهدلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی دارالخلافة بغداد به شمالشرق به عنوان منزلگاهی مهم ایفای نقش نموده است. موقعیّت ویژة این شهر در پیوندگاه مهمترین راههای کاروانی و نیز شرایط مساعد طبیعی موجب شده تا بتواند از تحولات تاریخی گذر نموده و در کانون توجه جغرافینویسان و مورخان قرار گیرد. از آنجاییکه بقایای شهر کهن ساوه و بافت تاریخی آن به دلیل توسعة شهر جدید دچار تغییر شده، بررسی این تغییرات ضرورتی اجتنابناپذیر مینماید. در نوشتار حاضر، تلاش شده است تا با اتکا به منابع مکتوب تاریخی و همچنین گزارش سیّاحانی که این شهر را مورد بازدید قرار دادهاند، تحولات تاریخی آن مورد بحث قرار گیرد. بدیهی است یافتههای پژوهش میتواند در بازیابی سازمان فضایی شهر و حفاظت از محدودههای تاریخی آن مورد استفاده قرار گیرد.
Saveh is one of the famous cities of Jibal regioin in Islamic age and it continuously، has played a particular role in history due to its location in the communication path of north-east to capital city Baghdad. The special position of this city، and its favourable natural condition (a great plain with the area of 238000 HA، two permanent rivers and the widespread irrigation network)، have made Saveh to triumphantly pass the historical developments and be in the spotlight of geographers and historians. Since the remain of the ancient Saveh and its historical context have been changed due to development of the new city، the study of the developments of this city would be inevitable. This paper has attempted to study historical development of Saveh based on written sources and also the reports provided by visitors who have visited this city. Indeed the findings of the current research could be useful and applicable retrieval of the spatial organization of this city and its date range protection.
ملخص الجهاز:
ساوه در گذر زمان (تحولات تاریخی شهر ساوه با اتکا به منابع مکتوب ) * حسن کریمیان دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران مریم رحیم نژاد دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران (از ص ٨١ تا ١٠٢) تاریخ دریافت مقاله : ٩٥/١٢/٢٧ ؛ تاریخ پذیرش قطعی : ٩٦/٠٦/٢٠ چکیده ساوه یکی از شهرهای مشهور منطقۀ جبال در دوران اسلامی است که به دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی دارالخلافۀ بغداد به شمال شرق به عنوان منزلگاهی مهم ایفای نقش نموده است .
بعضی از منابع تاریخی نیز زمان احداث این شهر را بعد از خشک شدن دریاچه ای میدانند که در آن مکان بوده و مقارن با ولادت پیامبر اسلام (ص ) خشک شده و بدین سبب از معجزات نبوت است ٢ (مستوفی قزوینی، نزهۀالقلوب ، ص ٦٢؛ ابن عبدالرحمان ، ج ٢، ص ١٥٠؛ اعتمادالسلطنه ، تاریخ و جغرافیای راه عراق عجم ، ص ١٧٠؛ اذکائی، ص ٢٤).
منابع تاریخی همچنین از کاروان داری و پرورش شتر و حیوانات بارکش ، به عنوان یکی از امتیازهای ساکنان شهر ساوه در این زمان یاد میکنند و آورده اند که ساوجیان تا ماوراءالنهر برای حمل حجاج به مکه در رفت وآمد بوده اند (ابن حوقل ، ص ١٠٣؛ ابوالفداء، ص ٤٨٥؛ حدودالعالم ، ص ١٤٢).
(رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر ٢: مسجد جامع ساوه ، محصور در میان گودال های حفر شده توسط کاوشگران غیرمجاز- عکس هوایی سال ١٣١٥ (اشمیت ، ص ٩٣) اگرچه در زمان سلجوقیان ضرابخانه ها محدود و متمرکز شدند، ازجمله ضرابخانه های فعال این دوره ، شهر ساوه بود (سرفراز و آورزمانی، ص ٢١٠).