خلاصة:
عصر ایلامی (عیلامی)، در مقام بخشی از تاریخ سرزمین ایران، اهمیت بسزایی در مطالعات روشنگرانه دیگر دورههای تاریخی، از جمله هخامنشیان، دارد. باورهای اعتقادی عیلامیان، که خود به نوعی تلفیقی از عناصر حاصل از جبر جغرافیایی و همچنین ارتباط فرهنگی با بینالنهرین و ریشههای تاریخی و قومی این مردمان است، در روزگار پس از انقراض واحد سیاسی تحت نام عیلام، نیز همچنان تداوم داشته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی آن دسته از عناوین خدایان و همچنین نمادهای مذهبی عیلامی است که به دلایل متعددی در عصر هخامنشی و حتی پس از آن نیز محترم و بوده و حتی پرستش میشده است. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این پرسش برآمده که کدام یک از عناصر مذهبی و نمادین عیلامی در دوره هخامنشی مجددا محترم بوده و پرستش میشده است. بدینمنظور با رویکرد توصیفیتحلیلی به اثبات میرساند که خدایان و نمادهای مذهبی عیلامی به صورت دگردیسیشده یا دستخورده در دوره هخامنشی، چه در آثار هنری و چه مستقیم، اهمیت شایانی داشتهاند.
ملخص الجهاز:
باورهای اعتقادی عیلامیان، که خود به نوعی تلفیقی از عناصر حاصل از جبر جغرافیایی و همچنین ارتباط فرهنگی با بینالنهرین و ریشههای تاریخی و قومی این مردمان است، در روزگار پس از انقراض واحد سیاسی تحت نام عیلام، نیز همچنان تداوم داشته است.
متون هخامنشی نیز از خدایان عیلامی یاد کردهاند که در تمامی سرزمینهای جنوب غربی مرزهای سیاسی ایران کنونی محترم بوده و بعضا این خدایان عیلامی از خدایان ایرانی محبوبتر هم بودهاند و جیره بیشتری دریافت میکردند و به نام آنان در الواح این دوره اشاره بیشتری شده است (ایمانپور و دیگران، 1392: 30).
علاوه بر اینها باید ذکر کنیم که در هنر عیلامی، نقش مار به صورت ساده، شاخدار، نیمهمار با سر انسان و به صورت تخت خدایان دیده میشود (همان)، که بیانگر اهمیت این نماد برای تجسمبخشیدن به خدایانی است که گاه از شناخت همه آنها عاجزیم.
خدای خورشید (ناهونته) دارای دو معبد یکی در شوش و دیگری در دوراونتاش (تقریبا چغازنبیل امروزی) بوده است که اونتاشگال (حدود 1250 پیش از میلاد) ساخته بود (مجیدزاده، 1386: 57) و بر روی آثار مختلفی از دوره عیلام، از جمله مهرهای کشفشده از شوش و چغازنبیل نماد خورشید را در صحنههایی بدیع و نو به تصویر کشیدهاند (تصاویر 6 -7).
به نظر میرسد اهمیت مذهبی و حتی پرستش این خدا صرفا در مرزهای جغرافیای مذهبی عیلام موجودیت داشت (کخ، 1382: 42)؛ حال آنکه از لحاظ اداری و پرداخت فدیه، با توجه به تساهل مذهبی عصر هخامنشی و بهخصوص زمان حکمرانی داریوش اول (522-486 پیش از میلاد) در درجه اول خدایان عیلامی بوده است.