خلاصة:
بررسی آثار ادبی جهان گویای این مطلباست که بخشی از این آثار، افزون بر ثبت وقایع گذشته، توصیهها و اعتراضات به حاکمانوقت را در قالب شعر، حکایت و طنز بیان کردهاند، بگونهای که از آنها میتوان به عنوان معیار و محکی برای مکتوبات تاریخی که در همان زمان توسط مورخان حرفهای برای ما باقیمانده است، بهرهبرد. بدینسان، شاید بتوان ادبیات را زبان دوم تاریخ نامید که با بلاغت و شیوایی هنری خویش، جذابیت خاصی به این سبک از تاریخنگاری میدهد. از آنجا که ادبیات به واسطه خصلت ذاتی نهفته در خویش، آمیخته با احساس و تخیل است، گاهی تخیلات شاعر با واقعیت در هم میآمیزد و خطاهایی نیز به دنبال خود میآورد. با وجود این، نقش این عنصر هنری آن قدر پررنگ است که تخیلات نیز بیانگر آن چیزیاست که باید در زمان شاعر باشد، ولی به علل گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ممکناست واقعیت رنگ باخته و بدینسان، شاعر یا داستاننویس آن را به صورت امری تخیلی آرزو میکند. ظهور و تکوین تاریخنگاری فارسی پس از اسلام به میزان زیادی مدیون ادیبان یا دبیران بود که در این نوشتار از آنها با عنوان دبیر -مورخ یا ادیب- مورخ یاد شده است. این پژوهش با بهرهگیری از شیوه پژوهش تاریخی با رویکرد تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع ادبی و تاریخی در پی آناست تا نقش دبیران را در شکلگیری تاریخنگاری فارسی و پیامدهای پیوند تاریخ و ادبیات در دوران پیشامدرن در ایران مورد بررسی قراردهد.
Studying the works of world literature suggests that some parts of these works, in addition to recording the past events, contain recommendations and protests to the rulers in the forms of poetry, narrative, and humor; in such a way that they can be used as a standard for historic writings which have been remained by the effort of professional historians. Thus, perhaps literature could be called the second language of history that by its rhetoric and eloquence art, gives a special attraction to this style of historiography. Since literature, due to its concealed inherent feature, is mixed with feeling and imagination, sometimes the poet’s imagination mixes with reality that causes mistakes. The emergence and development of post-Islamic Persian historiography was greatly indebted to the scholars or secretaries whom are mentioned as secretary- historian or scholar- in this article. Using historic research method with an analytic-descriptive approach and referring to historic and literary sources, it is aimed to study the secretaries’ roles in forming Persian historiography and also study the consequences of links between literature and history in pre-modern period in Iran.
ملخص الجهاز:
این که از عصر باستان ، متون ادبی نظیر ایلیاد و اودیسه در هاله ای از اسطوره و افسانه قرار گرفته اند چندان هم دور از واقعیت نیست ، اما اگر سیر تحول ادبیات را از گذشته های بسیار دور، زمانی که خط اختراع شد و انسان تلاش کرد مشاهدات و افکار خود را بر روی کتیبه های سنگی و گلی ثبت وضبط کند تا قرون اخیر که صنعت چاپ ، پیشرفت های خارق العاده ای کرده است ، بررسی کنیم ، در خواهیم یافت که ادبیات جهان به معادنی از اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها میماند که مفاهیم معنوی و واقعیت های عینی جهان همچون رگه هایی از سنگ های گران بها درون این معادن میدرخشد و کاوشگر را برای استخراج آن ها به درون خویش فرامیخواند.
اما باید توجه داشت که متون ادبی نیز آثاری باستانی هستند و همان طور که یک باستان شناس سال ها به کندوکاو در زمین میپردازد تا بقایای تمدن های گذشته را از دل خاک بیرون بیاورد، و برگ دیگری بر دفتر تاریخ اضافه کند، محقق و تاریخ پژوهی که متون ادبی را دست مایۀ پژوهش تاریخی خود قرار میدهد و تلاش میکند از درون آن گنج های فراونی در مورد ابعاد وجودی انسان و استعدادهایی که به فعلیت رسیده و آنهایی که قرار است در آینده از قوه به فعل درآید، استخراج کند، اگر نگوییم کار او برتر از آن باستان شناس است ، کمتر از آن نخواهد بود.