خلاصة:
تعزیه از مهمترین گونههای نمایش مذهبی محسوب میشود که علاوه بر احیا، حفظ و اشاعۀ فرهنگ عاشورایی مهمترین گونۀ نمایشی ایران بعد از اسلام نیز به شمار میرود. با توجّه به نقش تأثیرگذار آموزههای عاشورایی در شکلگیری انقلاب اسلامی و نیز اهمّیّت احیا، حفظ و اشاعۀ فرهنگ عاشورایی، بعد از انقلاب توجّه به تعزیه دوچندان شد. همچنین با شروع جنگ تحمیلی و پیدایش و رواج ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس، نمایشنامهنویسان این حوزه کوشیدند با بهرهگیری از گونۀ نمایشی تعزیه بر غنای آثار خویش بیفزایند؛ در واقع بدان جهت که دفاع مقدّس دنبالۀ نهضت حسینی به شمار میرفت، اثرپذیری از تعزیه ـ به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگی- هنری در ترویج آموزههای واقعۀ کربلا ـ در آثار نمایشی این حوزه ناگزیر بود.
در این مقاله، شیوۀ اثرگذاری تعزیه بر ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس بررسی و تحلیل شدهاست. برای تحقّق این هدف، تأثیرپذیری مهمترین نمایشنامهها در این زمینه از دو جنبۀ ساختاری و محتوایی تحلیل گشته و چندی و چونی این اثرپذیری در هریک از دو محور مذکور شرح و بیان شدهاست.
Taazieh's is considered as one of the most important subgenres of religious drama. In addition to the restoration, preservation and dissemination of Ashura, it has been known as the most important drama genre in Iran after Islam. Due to the influential role of Ashura teachings in the formation of the Islamic Revolution and the importance of restoration, preservation and dissemination of Ashura culture, Taazieh attracted much more attention after the revolution. Also, starting the imposed war and the emergence and promotion of Sacred Defense dramatic literature, playwrights in this field tried to take advantage of Taazieh to increase the richness of their works. In fact, because the war was considered as the sequence of Hossein's movement taking effects from Taazieh as one of the most important cultural-artistic tools to promote the teachings of Karbala incident was inevitable in theatrical works of this field. This paper has investigated and analyzed the way Taazieh has affected the Sacred Defense dramatic literature. To achieve this goal, the effects on the most important plays of this field has been analyzed from both structural and content aspects, and the quantity and quality of this effect has been explained from each of the two aspects.
ملخص الجهاز:
بررسی و تحلیل تأثیر تعزیه بر ادبیات نمایشی دفاع مقدس (علمی-پژوهشی) 1 دکتر احسان رئیسی 2 مصطفی جعفری امین آبادی چکیده تعزیه از مهم ترین گونه های نمایش مذهبی محسوب میشود که علاوه بر احیا، حفظ و اشاعۀ فرهنگ عاشورایی مهم ترین گونۀ نمایشی ایران بعد از اسلام نیز به شمار میرود.
در باب تعزیه تاکنون تحقیقات نسبتا زیادی انتشار یافته است ، مهم ترین مقاله های این حوزه که با موضوع این مقاله نیز نزدیکی دارند، بدین شرح اند: «تعزیه ها، سرآغاز نمایش ملی» (١٣٧٩، همایونی)؛ «بررسی تطبیقی قهرمانان تعزیه و تراژدی» (١٣٨٦، احمدزاده )؛ «جستاری در تعزیه و تعزیه نویسی در ایران » (١٣٨٦، حقیقی)؛ «شعر کهن پارسی در مجالس تعزیه » (١٣٨٦، طاووسی، عزیزی، لزگی، ناصربخت )؛ «بررسی مقایسه ای شبیه و شخصیت » (١٣٨٦، فنائیان )؛ «قابلیت های تعزیه در تصویرپردازی نوین » (١٣٨٧، لزگی، ندایی)؛ «مسئلۀ تشبه و علل اطلاق واژة شبیه خوانی به تعزیه » (١٣٨٨، خاکی، مهندس پور، قلیپور)؛ «نقد رویکردهای پژوهشی پیشینۀ نمایش ایرانی تعزیه » (١٣٨٩، شیخ مهدی، مختاباد)؛ «بررسی بن مایه های تاریخی نمایش مذهبی در ایران » (١٣٩٣، پیرمرادیان ، بختیاری)؛ « پژوهشی دربارة منشأ آیین تعزیه (شبیه خوانی )» (١٣٩٣، شیرمحمدی).
در باب ادبیات نمایشی دفاع مقدس نیز تحقیقات کم شماری انتشار یافته است از آن جمله می توان کتاب های «فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدس » (١٣٩٠-١٣٩١ دو دفتر) اثر حامدسقایان و «فرهنگ نمایش های جنگ / دفاع مقدس » (١٣٩٢) تألیف اکبرزاده را نام برد.