خلاصة:
یکی از مشکلات عمده در برنامهریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود مکانهای مناسب برای رشد شهری، تعیین اراضی مناسب برای گسترش کالبدی شهر است. توسعة کالبدی شهر فرایندی اجتنابناپذیر و ناشی از عوامل و اثرات متعدد است که پیامد آن در جهات و نقاط مختلف وجود دارد. بهمنظور جلوگیری از مشکلات و پیامدهای حاصل از توسعة کالبدی شهر ضروری است روند گسترش و توسعة شهر بهصورت کنترلشده و براساس قوانین و اصول علمی انجام شود. هدف این پژوهش، تحلیل توانهای محیطی و تعیین روند مناسب توسعة فضایی شهر ایلام با استفاده از AHP و GIS است. روش تحقیق مبتنی بر کارهای میدانی، توصیفی و تحلیلی است. برای دستیابی به هدف، معیارهای شیب، جهت شیب، توپوگرافی، کاربری اراضی، زمینشناسی، فاصله از آبراهه و جاده بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که شیب، هیپسومتری و لیتولوژی در مقایسه با دیگر معیارها وزن بیشتری دارند. همچنین 4/735 هکتار (5/24 درصد) از مساحت محدودة مورد مطالعه برای توسعة شهری در کلاس مناسب و بسیار مناسب، و اغلب در شیبهای متوسط و در کاربری جنگل و بایر و در جهتهای جغرافیایی جنوب و غرب قرار دارد. در این بین، اراضی نامناسب و بسیار نامناسب بهطور عمده در شیبهای زیاد، سازند سست شیل و لایههای رس ریزدانه و در ارتفاع بین 1550-1250 متر قرار گرفتهاند. گفتنی است امکان توسعة فضایی شهر بهدلیل وجود ارتفاع و شیب زیاد، وجود سازندهای فرسایشپذیر (شیل، مارن، آهک) و ... جز در نواحی محدود که در جنوب و غرب شهر قرار دارد، در محدودة مورد مطالعه وجود ندارد.
ملخص الجهاز:
تاريخ شهرسازي و روند شهرنشيني نيز نشان ميدهد گسترش شهر در ابعاد کالبدي و ساير موارد وابسته به توسعۀ شهري ، به واسطه ضرورت هاي علمي سبب بروز روش ها و ابتکارات عمدتا مبتني بر آزمون وخطا شده که حاصل نوعي ابهام و تناقض نظري و عملي در تصميم سازي و تصميم گيري براي شهرها بوده است (بمانيان و محمودنژاد، ١٣٧٨: ١٩).
مطالعات و پژوهش هاي متعددي در رابطه با مبحث جهات بهينه براي توسعۀ فيزيکي شهرها صورت گرفته است که نگاه برنامه ريزي شهري و توجه به اصول و معيارهاي مکان يابي را در بحث شناخت ، تحليل ، ارزيابي مجدد و اجرا براي برخورد اصولي با اين مسئله و داشتن شناخت و نگاه جامع به اين مسئله ضروري مي داند: يانگ و ديگران (٢٠٠٨) با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي و سنجش ازدور در قالب سيستم اطلاعات جغرافيايي ، سيستمي را براي مديريت کاربري زمين در شهر چانگشاي چين ارائه کردند.
حسيني و ديگران (١٣٩٠) در پژوهشي با عنوان مکان يابي جهات توسعۀ فيزيکي شهر ديواندره با استفاده از مدل فازي ، ده متغير مربوط به عوامل طبيعي تأثيرگذار در گسترش و توسعۀ کالبدي به جهت شرايط کوهستاني منطقه را بررسي کردند و علي رغم گسترش رخداده در اطراف و جهات مختلف ، به ويژه جنوب و شمال ، جهت شرقي شهر را در کلاس مناسب براي توسعه قلمداد کرده اند.
به دليل وجود اراضي ديم و کشاورزي ، محدودة جنوب و غرب بهترين جهت براي توسعۀ فضايي ايلام است ، البته با رشد و توسعۀ بيشتر شهر در سال هاي آتي اين محدوده نيز کفاف روند توسعۀ فضايي را نخواهد داشت .