خلاصة:
در 24اسفند1329/15مارس1951 مجلس شورای ملی ایران قانون ملیشدن صنعت نفت را تصویب کرد. این رویداد اوضاع داخلی کشور و وضع بینالمللی و منطقهای کشورهای صاحبامتیاز نفت را تحتتأثیر قرار داد. در کشور عراق احزاب و گروههای سیاسی و تعدادی از نمایندگان مجلس از نخستوزیر خواستند لایحه ملیشدن نفت را تدوین کرده و پس از ﺗﺄیید هیئت دولت به مجلس ارائه کند. دولتمردان بریتانیایی برای مقابله با تأثیرپذیری عراقیها، با هدایت دولت وابسته نوری السعید، راهبرد نوینی دربارﮤ امتیازات نفتی تدوین کردند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه ملیشدن صنعت نفت ایران بر ساختار دولت و عملکرد نمایندگان مجلس عراق تأثیر گذاشت؟ فرﺿﻴﮥ پژوهش این است که ملیشدن صنعت نفت ایران در میان تعدادی از نمایندگان مجلس عراق و احزاب و گروههای سیاسی برای تغییر در شرایط امتیاز نفتی و مقابله با دولت آن کشور انگیزه ایجاد کرد.
Iranian Parliament passed the law regarding Nationalization of oil in March 15، 1951. This event had a great impact on domestic، regional، and international conditions of the oil-rich countries. Thus، in Iraq، parties and political groups and a number of parliamentary representatives called on Nuri al-Said government to propose a national oil industry law to be approved by the government. The British statesmen planed a new strategy regarding the oil privileges in order to confront the impact of Iran’s movement in Iraq. This research examines the question of how Iran’s nationalization movement had an impact in Iraq. The working hypothesis is that the nationalization of oil in Iran، and the weakening of the royal power and tension in Iran-West relations gave a strong motivation to the confrontation of the royal power and western colonialism
ملخص الجهاز:
در همین زمان بود که دولت ایران برای گسترش منابع نفتی ابراز تمایل کرد؛ اما قصد نداشت این امتیاز را به انگلیس یا شوروی بدهد (صورت مذاکرات مجلس شورای ملی، 19مرداد1323).
همزمان با ملیشدن نفت ایران، مردم برمه نفت را ملی کردند و حتی برخی از نمایندگان مجلس عوام انگلیس، منابع نفتی برمه را به مردم این کشور متعلق میدانستند و دولت انگلیس را از دخالت در امور داخلی برمه برحذر میداشتند.
نوری السعید نخستوزیر عراق که به ملیشدن صنعت نفت تمایلی نداشت، مدعی بود نفت در اصل ملی شده است و به دولت متعلق است؛ اما براساس قراردادی، برای مدت محدودی به شرکتهای خارجی اجاره داده شده است.
در این پیشنهاد جیبسون (gibson)، رئیس شرکت نفت عراق، به دولت عراق اعلام کرد باید مذاکره شود تا درآمد هر تن نفت کشور از کشورهای همسایه کمتر نباشد.
دولت عراق تلاش کرد نمایندگان را متقاعد کند در بازه زمانی کمی که از دورۀ مجلس باقی مانده است، قرارداد را تصویب کنند تا مسئلۀ نفت در روابط آن کشور با انگلیس بحرانی ایجاد نکند.
بریتانیاییها برای جلوگیری از جنبش ملیشدن نفت در منطقه، از کشور عراق خواستند به آنها اجازه دهد وارد خاک کشورش شوند تا از این راه علیه ایران عملیات نظامی انجام دهند؛ اما عراق با این موضوع موافقت نکرد.
دولت نوری السعید برای جلوگیری از ملیشدن صنعت نفت و مانعشدن از گسترش نارضایتیهای عمومی، با موافقت انگلیس، هیئتی را برای تغییر در اوضاع نفتی مأمور مذاکره کرد.