خلاصة:
شهرهای تک قطبی و تک مرکزی، با گسترش نامنظم خود بویژه در تقابل با توسعه متوازن و متعادل هستند. تمرکزگرایی باعث معضلاتی همچون توزیع نامتوازن نظام شهری و فعالیتی در ساختار و سازمان فضایی منطقه میگردد و به تبع آن چالشهایی مانند عدم امکان برنامهریزی دقیق جهات توسعة آتی شهرها، مهاجرتهای بیش از اندازه به مرکز، آلودگیهای زیست محیطی، ترافیک و در نهایت کاهش کیفیت زندگی در مقیاس شهری و منطقهای را دربردارد. الگوهای متفاوتی در مورد توسعه و برقراری تعادل فضایی در مقیاس شهر – منطقه وجود دارد که یکی از آنها توسعه چندمرکزی است. مفهوم توسعه چندمرکزی در مقیاس منطقهای و فرامنطقهای، نگرش جدیدی است که از دل سند چشم انداز توسعة فضایی اروپا استخراج شدهاست و امروزه بعنوان رویکرد و مدل توسعهای در سایر مناطق و کشورها مورد توجه قرار گرفتهاست. هدف اصلی این مقاله این است باتوجه معضلات مجموعه شهری رشت، به سنجش میزان توسعه فضایی این محدوده براساس اصول چند مرکزیتی بپردازد. در این رابطه شاخصهای توسعه فضایی چند مرکزیتی در دو مولفه موفولوژیک و عملکردی برگرفته از متون نظری استخراج و با روشهای کمی مورد ارزیابی قرار میگیرد. براساس نتایج پژوهش، مجموعه شهری رشت از لحاظ ساختاری، پتانسیل توسعهی الگوی چندمرکزی را نداشته و با ساختاری سلسله مراتبی و تک مرکزی تبیین میگردد.
ملخص الجهاز:
در راستای رسیدن به اهداف پژوهش باسوالات زیر روبرو میشویم ؛ ساختار فضایی مجموعه شهری رشت چگونه است و چه عواملی در تبیین این ساختار فضایی دخیل است ؟روند پیدایش و تمرکز سکونتگاه ها در هسته و اطراف شهر رشت و در مجموعه شهری رشت چگونه است ؟ براساس کدام معیار و الگوهایی میتوان بررسی کرد که مجموعه شهری رشت ساختار چندمرکزی دارد؟ آیا ساختار فضایی مجموعۀ شهری رشت از الگوی توسعۀ چند مرکزی تبعیت میکند؟ بنابراین برای دستیابی به این هدف ، ابتدا با مروری بر متون و نظریات مرتبط ، مفهوم و نظریه های توسعه چندمرکزی، شاخص هایی که برای سنجش چندمرکزی بکار گرفته می - شوند، معرفی میگردد.
European Spatial Planning Observation Network شاخص فعالیت های اقتصادی، اساسا بدین معنی خواهد بود که هر شهر میزان جمعیتی مشابهی را در خود دارد یا بعبارت دیگر سیستم منطقه ای فاقد سلسله مراتب روشنی است .
باتوجه به ادبیات جهانی، آرا و نظر اندیشمندان و مدل مفهومی پژوهش شاخص های سنجش توسعه چندمرکزی از بعد فضایی در دو مولفه ، شامل موارد زیر است : شاخص های مولفه مورفولوژیک : توزیع رتبه اندازه ، نخست شهری، تحلیل رگرسیون بین دسترسی و جمعیت ، تحلیل رگرسیون اندازه در توزیع منطقه شهری عملکردی شاخص های مولفه عملکردی: میزان خودکفایی، رابطه تولید ناخالص داخلی و توزیع رتبه – اندازه ، ضریب جینی در اندازه خدمات منطقه شهری، ضریب جینی در اندازه دسترسی منطقه شهری عملکردی، شاخص آنتروپی، شاخص گرین تحلیل معیارهای موفولوژیک طبق مدل تحلیل برای بررسی مولفۀ موفولوژیک دو معیار درنظرگرفته شده است : توزیع در اندازه شهرها این معیار به بررسی اهمیت اندازه و توزیع شهرها در مجموعۀ شهری رشت میپردازد.
(2010) Functional polycentrism and urban network development in the Greater South East UK: evidence from commuting patterns, Regional Studies, 44 (9), 1149-1170.