خلاصة:
زرقانی از مؤلفان برجسته در زمینة تألیف کتب علوم و تاریخ قرآنی است و از آنجا که موضوع سازماندهی سورهای قرآن در بین مباحث تاریخ قرآنی اهمیت ویژهای دارد، پژوهش حاضر تلاش نموده که با روش تحلیلیـ انتقادی به ارزیابی، نقد و بررسی نظرات وی در این زمینه بپردازد و به دنبال تشخیص واقعیت باشد. ادعای زرقانی دربارة توقیفی یا اجتهادی بودن سازماندهی سورههای قرآن در کتاب مناهل العرفان فی علوم القرآن، تفکیکی است. وی دربارة چگونگی سازماندهی همة سورههای قرآن ادعای واحدی ندارد و بخشی را توقیفی و بخشی را اجتهادی میداند و در اثبات این ادعا، بر این دلایل تکیه میزند: الف) پذیرش این نظریه از ناحیة بعضی عالمان بزرگ، ب) وجود روایاتی صریح در توقیفی بودن بخشی از سورههای قرآن و سکوت دربارة بخشی دیگر و ج) وجود روایاتی معتبر دربارة اجتهادی بودن بخشی از سورههای قرآن، اما دلایل وی به ترتیب با قوانین ذیل خدشه میپذیرد: 1ـ نفی شخصیتگرایی و لزوم عرضة دلیل بر این ادعا، 2ـ نفی نشدن ماعدا در اثبات یک شیء، 3ـ إذَا جاءَ الإحتمال بطل الإستدلال و 4ـ إِذَا تَعَارَضا تَسَاقَطَا. بر این اساس، اگر هم این ادعا درست
Zurghani is one of the eminent writers in compiling the quranic sciences and history, and since the issue of organizing the Quranic verses has a special importance among the topics on the history of the Quran, the present research has tried to evaluate and criticize his views on this subject using an analytical-critical method to recognize the true reality. Zurghani’s claim about being apprehending or striving of organizing of the Quran chapters (Surah) in the book “Manahilul Erfanfi Olumul Quran” is a separation method. He does not have the same claim in organizing all of Quran chapters, and considers some of them apprehending and some striving. His reasons for this claim are: (a) accepting this theory from some great scholars, (b) some traditions that speak about being apprehending some chapters clearly and are silent about some other chapters, (c) some traditions which speak about being striving parts of the Quranic chapters. However, his reasons would be wrong because of these rules respectively: (a) negating characterism and the necessity for proving this claim. (b) Proving something does not put down others, (c) possibility falsifies proofs, (d) when two rules conflict, their validity downfall. Accordingly, if this claim is true- and we know it is not and the competitors are strong- no strong implication support it too.
ملخص الجهاز:
ادعای زرقانی دربارة توقیفی یا اجتهادی بودن سازماندهی سورههای قرآن در کتاب مناهل العرفان فی علوم القرآن، تفکیکی است.
زرقانی، مناهلالعرفان، سازماندهی سور قرآنی، توقیفی بودن سورهها، اجتهادی بودن سورهها مقدمه زرقانی یکی از عالمان الأزهر مصر در قرن چهاردهم هجری است که صاحب سه کتاب المنهل الحدیث فی علوم الحدیث، مناهل العرفان فی علوم القرآن و کتابی به نام بحث میباشد.
به طور کلی، و در کتاب کاوشی در تاریخ جمع قرآن از ایازی و نیز مقالة «وحیانی بودن ساختار قرآن» از حسن خرقانی به طور جزئی به مبحث سازماندهی سورههای قرآن وگاه نیز به بیان نظر زرقانی در لابهلای نظرات دیگران پرداخته شدهاست، اما هیچ یک بهتفصیل دربارة دیدگاه زرقانی سخن نگفته، آن را به نقد نکشیدهاست و تنها بیان نظر وی مد نظر بودهاست، ولی در این مقاله، سعی بر این است که با بیان دیدگاه زرقانی و با کنکاش در ادله و نتیجهگیریهای وی، صحت و سقم نظرات وی را با دلایل عقلی و منطقی مشخص گردانیم و از آنجا که زرقانی طرفدار نظریة تفکیک است، با نقد نظرات وی در این زمینه، میتوان به تبیین دیدگاه برتر پرداخت که میتواند سبب فراهم آمدن بستری برای اتفاق نظر بین مؤلفان کتب علوم و تاریخ قرآنی در بحث سازماندهی سورههای قرآن شود.
این یعنی تفکیکی بودن و رد اعتقاد به توقیفی و اجتهادی مطلق؛ به تعبیر دیگر، زرقانی در مواجهه با احتمالات منطقی در سازماندهی سورههای قرآن که یا توقیفی است یا اجتهادی، با این حالات مواجه بودهاست: 1ـ سازماندهی سورهها فقط توقیفی باشد.