خلاصة:
در بیشتر نظام های حقوقی معاصر، «اعراض» به عنوان یکی از موجبات زوال حقّ مالکیّت مورد شناسایی قرارگرفته و حتّی نسبت به سایر حقوق نیز امکان پذیر می باشد. اما در فقه اسلامی و حقوق ایران، به صورت بسیار جزئی مورد اشاره قرار گرفته و هرگز تحت عنوانی مستقلّ، از آن بحث نشده است؛ لذا در این مقاله سعی برآن شده تا با توجه به اقوال و آثار فقهای متقدّم و معاصر، همچنین با توجه به عقاید حقوقدانان ایرانی، ابتدا آثار اعراض نسبت به اموال مادّی مورد بررسی قرار گرفته و سپس با توجه به این آثار، نتیجه اعراض از اموال فکری خصوصاً حقّ اختراع مطالعه گردد. در این تحقیق مشخّص شد که اعراض از حقّ اختراع، همچون اعراض از سایر حقوق مانند حقّ ارتفاق و حقّ انتفاع، امکان پذیر بوده و پس از اعراض، بر خلاف اموال مادّی، حقّ اختراع معرضٌ عنه، از جمله اموال عمومی محسوب گردیده و تملّک آن حتی توسط خود مخترع یا مالک قبلی نیز غیر ممکن خواهد بود.
ملخص الجهاز:
از جمله این که : آیا اعراض را می توان باعث سقوط یا زوال حق اختراع دانست ؟ اگر اینچنین باشد، پس از اعراض ، این حق چه وضعیت حقوقی پیدا خواهد کرد؟ آیا مانند همه اموال معرض عنه از جمله مباحات قرار گرفته و توسط هرشخصی قابل تملک خواهد بود؛ یا این که در شمار اموال عمومی قرار گرفته و امکان تملک آن وجود ندارد؟ اعراض از اموال مادی در قانون مدنی و برخی از قوانین خاص همچون قانون ثبت ، پذیرفته شده است ؛ ولی درخصوص اموال فکری از جمله حق اختراع هیچ مقرره ای وجود ندارد و تمامی سؤالات فوق بلاجواب مانده است ؛ لذا بررسی تأثیر اعراض بر اینگونه از اموال ضروری به نظر می رسد.
٢-٢-٤- تأثیر اعراض بر حق اختراع پیشتر در خصوص اختلاف نظر فقها در خصوص تأثیر اعراض بر خروج مال از ملکیت مالک بحث گردید، اما آیا اعراض در حق اختراع نیز چنین اثری را برجای می گذارد؟ اشکال در آنجاست که حق اختراع را نوعی حق مالکیت تلقی نمی کنند، بلکه آن را حقی انحصاری می دانند که برای پدیدآورنده ، اعتبار شده است تا او بتواند از حاصل فکر و تلاش خود بهره مند گردد؛ لذا در صورتی که صاحب این حق بخواهد نسبت به اعراض از آن اقدام نماید، نمی توان گفت که حق مالکیت او نسبت به حق اختراع از بین می رود، بنابراین ناچار باید مانند اعراض از حق ارتفاق ، آن را نوعی اسقاط حق تلقی نمود (کاتوزیان ، ١٣٨٥: ٣٠٨)، در نتیجه ، اثر اعراض در حق اختراع را باید سقوط حق انحصاری مخترع یا صاحب گواهینامه حق اختراع نسبت به دیگران دانست (میرحسینی، ١٣٨٧: ٣٠٣) و با این وصف ، حمایت قانونگذار از او پایان یافته و حقوق مادی پدیدآورنده نیز به تبع آن از بین خواهد رفت .