خلاصة:
مطالعه آثار منتشر شده در سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ نشان از آغاز دوره تازهای در داستان کوتاه ایرانی دارد. نویسنده در گذر از سالهای بحرانی انقلاب و جنگ، نوع نگاهش به مسائل تغییر کرده است. کمرنگ شدن باورها و ارزشهای گذشته، نویسندگان را بیش از پیش از «ادبیات مرامی» دور کرده و پژوهش در فرم و زبان در کار آنها اهمیت جدیدی پیدا کرد. در دهه هشتاد، در ایران، آثار داستانی شبیه به هم زیادی منتشر شد که بعدها با جریانی به نام داستانآپارتمانی شناخته شد. این اصطلاح در مطبوعات و نقدهای شفاهی داخلی ساخته شده است و تعریف مشخصی هم ندارد جز اینکه این داستانها در جغرافیای کوچک و داخلی یک آپارتمان روایت میشود. شکلگیری این داستانها را تحت تاثیر ترجمه آثار نویسندگان معاصر آمریکایی و بهخصوص ریموند کارور[1] میدانند.
پس از پایان جنگ هشتساله و تلاش برای بازسازی شهرها و پیشگرفتن سیاستهای اقتصادی لیبرالی، مناسبات اجتماعی کلانشهرهای ایران تغییر کرد و زیست عمومی جامعه و نویسنده متفاوت شد. براساس نظر زیمل با شکلگیری کلانشهرها که مبتنی بر اقتصاد پولیاند، نوع جدیدی از حیات ذهنی در انسانها شکل میگیرد که تبعات آن عینیتگرایی، انزوا و احتیاط در روابط اجتماعی است. شاخصههایی که طی بررسیهای این مقاله از ویژگیهای اصلی داستانهای کارور هستند.
در این مقاله، بررسی سیر داستانکوتاه در ایران تا ابتدای دهه هشتاد، بررسی درونمایه آثار کارور و شاخصههای تجربه زندگی در کلانشهر از منظر زیمل، سه فاکتور اصلی در بررسی شکلگیری داستان آپارتمانی است. در ایران، همزمان با ترجمه آثار کارور، تجربه آغازین زندگی در کلانشهر رخ داد و مخاطبان ادبیات در آستانه دهه هشتاد، بحران انسان معاصر را در داستانهای کارور پیدا کردند. او بهعنوان الگویی برای فرم و محتوای داستان ایرانی تا اواخر این دهه باقی ماند.
ملخص الجهاز:
مطالعۀ تطبیقی ویژگیهای داستان آپارتمانی دهۀ هشتاد ایران و داستان کوتاه ریموند کارور محمد شهبا * دانشیار دانشگاه هنر تهران زهرا فرزادیان دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران چکیده مطالعۀ آثار منتشرشده در سالهای ۱۳۶۰ ـ ۱۳۸۰ نشان از آغاز دورۀ تازهای در داستان کوتاه ایرانی دارد.
در این مقاله، سیر داستان کوتاه در ایران تا ابتدای دهۀ هشتاد، درونمایۀ آثار کارور و شاخصههای تجربۀ زندگی در کلانشهر از منظر زیمل سه عامل اصلی در بررسی شکلگیری داستان آپارتمانی است.
ترجمه، نقد و یادداشتهای متعددی برای آثار کارور چاپ شده که از این میان میتوان به کتاب فاصله و داستانهای دیگر؛ بههمراه مقالاتی در شناخت ریموند کارور ترجمۀ مصطفی مستور اشاره کرد که در سال ۱۳۸۹ منتشر شده است.
ادعای اصلی زیمل در این اثر آن است که با شکلگیری کلانشهرها که مبتنی بر اقتصاد پولیاند، نوع جدیدی از حیات ذهنی در انسانها شکل میگیرد که آن را میتوان نوعی مکانیسم دفاعی در برابر تحولات عظیم و عمیق زندگی مدرن تلقی کرد.
دربارۀ مشخصۀ اصلی و معیار تشخیص داستان آپارتمانی باید گفت که مناسبات اجتماعی را بازنمایی نمیکند؛ به همین دلیل برای آن معادلهایی چون پاستوریزه، بیخطر و گلخانهای وجود دارد.
به همین دلیل در ادامه، شاخصههای داستانهای کارور در این داستان بررسی میشود.
ویژگیهای 3 و 6 در این قطعة نقلشده از داستان ملموس است: شیءوارگی انسانها بهدلیل اقتصاد پولی و عقلانیت حاکم بر زندگی شهری؛ ارزشزدایی از هنر و دیگر وجوه فرهنگ انسانی.