خلاصة:
دوران حکومت فاطمیان بر مصر، یکی از شکوفاترین دورانهای تمدن این کشور به شمار میرود. در این دوره کتابخانههای متعددی توسط خلفای فاطمی و وابستگان به ایشان تاسیس شد که نقش بسیار مهمی در شکوفایی فرهنگی و علمی این سرزمین ایفا کرد. در کنار خلفای فاطمی، افراد ذینفوذ و دانشمند نیز کتابخانههای عظیمی ایجاد کرده بودند که محل اجتماع دانشمندان رشتههای مختلف علمی بود. در پژوهش حاضر که به شیوة تحلیلی-توصیفی به انجام رسیده مهمترین کتابخانههای شخصی در این عصر از جمله کتابخانة وزیر یعقوب بن کلّس، مبشر بن فاتک، افضل بن بدر جمالی، افرائیم بن زفان، قاضی فاضل و بالمضفر بن المعرف بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
به عنوان نمونه سید ابن طاووس که یکی از مشهورترین فقیهان امامی به شمار میآید، در منزل خود کتابخانة شخصی عظیمی داشته است که برخی از پژوهشگران غربی در خصوص آن، کتاب مستقلی به رشته تحریر درآورده و کتابخانة مزبور را بینظیر دانستهاند (کلبرگ، 1371، ص14).
ازآنجا که این انسان اندیشمند بیشتر اوقات خود را در کتابخانة خود سپری میکرد و مشغول مطالعة کتب موجود در کتابخانة خود میشد وقت کمتری برای توجه به خانواده و همسرش داشت و به همین دلیل همسرش نسبت به کتابهای وی کینه به دل گرفته و پس از وفات وی که به گفتة برخی از نویسندگان در سال 500 هجری بوده (ابن ابی اصیبعه، 2001م، ج1، ص 166)، با اقدامات خود بخش زیادی از آنها را از بین برد.
علاوه بر این، علاقه و همت وی در این راه باعث شده بود که کتابخانة عظیمی برای خود ایجاد کند که علاوه بر طب، در سایر رشتههای علمی نیز کتابهایی داشت (همان، ص 422؛ رفیعی علامرودشتی، 1394، ص 379).
ابن زفان و آن فرد عراقی در خصوص فروش دوازده هزار جلد از کتب وی به توافق رسیدند اما با وجود این، معاملة مزبور به دلیل دخالت افضل بن بدرجمالی به سرانجام نرسید چرا که وی اجازه نداد کتابها از مصر خارج شوند و خود شخصا تمام کتب مزبور را به همان قیمتی که با تاجر عراقی توافق شده بود، خریداری کرده و به کتابخانة شخصی خود انتقال داد و نام افرائیم و خود را بر کتابهای مزبور حک کرد (رفیعی علامرودشتی، 1394، ص 379).