خلاصة:
در دوره جاهلیت مراسم حج خانه خدا به گونه ای رواج داشت. لیکن همانند برخی شعائر، طواف جاهلی آمیخته با شرک بود. آنها علاوه بر طواف خانه خدا بر گرد بتها نیز طواف میکردند. کعبه، مرکز توحید، محل نگهداری بتها و مورد استفاده قبایل امتیاز خواه قرار گرفته و مناسک آن را بر اساس منافع خود تغییر داده، تا آنجا که در بعضی مناسک، جز اسمی از حج باقی نمانده بود. بعضی را تعطیل کرده و بالاخره روح شرک و نظام قبیله گری و منفعت طلبی بر روح توحید غالب شده بود. در این مقاله به روش اسنادی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی بیان میکنیم حج در دوره جاهلیت دارای چه ویژگیهایی است؟ به عبارت دیگر مناسک حج در جاهلیت به چه صورتی توسط اعراب جاهلی انجام میشد؟ فرضیه اصلی در این پژوهش، روحیه سودجویی و امتیاز خواهی برخی قبایل عرب، بالا بودن روحیه تفاخر در اعراب و در نهایت غلبه روحیه شرک و بت پرستی بر آیین توحیدی حضرت ابراهیم (ع) در جزیره العرب میباشد.
ملخص الجهاز:
بنابراین ، آنچه از نظر اعتقـادی در ایـن شـبه جزیـره ، پیشینه تاریخی دارد، اعتقاد به توحید و عمل به مناسک حج ابراهیمی است ، اما این اعتقاد به مـرور زمان به انحراف کشیده شده و با ظلمت و تعصب قبایلی و جاهلیت در هم آمیخـت و پـس از رواج بت پرستی در شبه جزیره ، کعبه به عنوان محلی برای نگهداری بت ها مورد استفاده مشرکان واقـع گردید.
وی معتقد است که با این همـه ، بقایـایی از عهـد ابـراهیم و اسماعیل بر جای مانده بود که اهل جاهلیت ، آن مناسک را با آداب شرک آلود در هم آمیخته بودند و انجام میدادند و حج جاهلی به معنای دقیق از همین زمان شروع میگردد: «و فیهم علـی ذلـک بقایا من عهد ابراهیم و اسماعیل یتنسکون بها: من تعظیم البیت ، و الطواف به ، و الحج ، و العمرة، و الوقوف علی عرفۀ و مزدلفۀ، و اهداء البدن ، و الاهلال بالحج و العمرة، مع ، ادخـالهم فیـه مـا لـیس منه » [با این همه ، در میان ایشان ، بازمانده هایی از رسوم عصر ابراهیم و اسماعیل بر جای مانده بود که از آن پیروی میکردند، همانند تعظیم و طواف اهل کعبه و حـج و عمـره و وقـوف بـر عرفـه و مزدلفه و قربانی شتران و تهلیل و تلبیه در حج و عمره با افزودن چیزهایی بر آن که از آن نبود].